مفهوم عيد در فرهنگ اسلامي
واژه «عيد» در اصل از فعل عادَ (عَوَدَ) يَعودُ اشتقاق يافته و به معناي «بازگشت» است. واژه عيد تنها يكبار در قرآن به كار رفته است:
... اللّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَيْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ تَكُونُ لَنا عيدًا ِلأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آيَةً مِنْكَ.[۱]
... بارالها، پروردگارا! از آسمان، خواني بر ما فرو فرست تا عيدي براي اول و آخر ما باشد و نشانه اي از جانب تو!
عيد به معناي بازگشت است. به روزهايي كه مشكلات از قوم و جمعيتي برطرف مي شود و به پيروزيها و راحتي هاي نخستين بازگشت مي كنند، عيد گفته مي شود.
در عيدهاي اسلامي، به مناسبت اينكه در پرتو اطاعت يك ماه مبارك رمضان و يا انجام فريضه بزرگ حج، صفا و پاكي فطري نخستين به روح و جان باز مي گردد و آلودگي هايي كه برخلاف فطرت است، از ميان مي رود، عيد گفته شده است و از آنجا كه روز نزول مائده، روز بازگشت به پيروزي و پاكي و ايمان به خدا بوده است، حضرت مسيح عليه السلام آن را عيد ناميد.
امام علي عليه السلام مي فرمايد: «هر روز كه در آن معصيت خدا نشود روز عيد است».[۲]
امروز، عيد كسي است كه خداوند روزه اش را پذيرفته و عبادتش را سپاس گزارده است. هر روزي كه خداوند مورد نافرماني قرار نگيرد، عيد راستين است.
وجه عيد بودن اولين روز ماه شوال
روز اول ماه شوال از دو جهت عيد فطر ناميده شده است:
الف) بعد جسمي
در اين روز، امر امساك و صوم از خوردن و آشاميدن برداشته شده و اجازه داده شده كه مؤمنان در روز افطار كنند و روزه خود را بشكنند. فِطر و فَطر و فطور به معناي خوردن و آشاميدن ابتداي خوردن و آشاميدن است و نيز گفته شده است كه به معناي آغاز خوردن و آشاميدن است پس از مدتي از نخوردن و نياشاميدن ابتداي خوردن و آشاميدن را افطار مي نامند و از اين رو است كه پس از اتمام روز و هنگامي كه مغرب شرعي در روزهاي ماه رمضان، شروع مي شود انسان افطار مي كند يعني اجازه خوردن پس از امساك از خوردن به او داده مي شود.[۳]
ب) بعد معنوي
عيد فطر، روزي است كه خداوند آن را از ميان ديگر روزها برگزيده است و ويژه هديه دادن و بخشيدن است.
در اين روز خداوند به بندگان خويش جايزه و پاداش مي دهد. همچنين خداوند به بندگان خويش اجازه مي دهد تا نزد حضرت او گرد آيند و بر خوان كرم او بنشينند و ادب بندگي به جاي آرند، چشم اميد به درگاه او دوزند و از خطاهاي خويش پوزش خواهند.
خداوند نيز به بندگان، هر نيازي را بخواهند، بيش از آنچه چشم دارند، به آنان مي بخشد و از مهرباني و بنده نوازي، بخشايش و كارسازي در حق آنان روا مي دارد كه گمان نيز نمي برند.[۴]