نکته ها:

1- تعریف علم اخلاق

در این جا لازم است قبل از هر چیز به سراغ تعریف اخلاق برویم؛ «اخلاق» جمع «خُلْق» (بر وزن قُفل) و «خُلُق». (بر وزن افق) می باشد، به گفته «راغب» در کتاب «مفردات»، این دو واژه در اصل به یک ریشه باز می گردد، خَلْق به معنی هیئت و شکل و صورتی است که انسان با چشم می بیند و خُلْق به معنی قوا و سجایا و صفات درونی است

اهمّیّت اخلاق در روایات اسلامی

اشاره

این مسأله در احادیثی که از شخص پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و همچنین از سایر پیشوایان معصوم علیهم السلام رسیده است با اهمّیّت فوق العاده ای تعقیب شده، که به عنوان نمونه چند

حدیث پرمعنای زیر را از نظر می گذرانیم:

*** چهار آیه نخستین در واقع یک حقیقت را دنبال می کند، و آن این که یکی از اهداف اصلی بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله تزکیه نفوس و تربیت انسانها و پرورش اخلاق حسنه بوده است؛ حتّی می توان گفت تلاوت آیات الهی و تعلیم کتاب و حکمت که در نخستین آیه آمده، مقدّمه ای است برای مسأله تزکیه نفوس و تربیت انسانها؛ همان چیزی که هدف اصلی علم اخلاق را تشکیل می دهد.

فصل اول: اهمّیّت بحثهای اخلاقی

اشاره

این بحث از مهمترین مباحث قرآنی است، و از یک نظر مهمترین هدف انبیای الهی را تشکیل می دهد، زیرا بدون اخلاق نه دین برای مردم مفهومی دارد، و نه دنیای آنها سامان می یابد؛ همان گونه که گفته اند:

بخش دوّم: اسباب و عوامل خاص

سکوت در تشییع جنازه

وصیت‎ها‌یی كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به ابوذر(ره) فرموده‌اند(1)، بخشی از آنها مستقیماً در تجلیل از قرآن است و بخشی د‌یگر در تكر‌یم حاملان قرآن و قسمتی مربوط به تفسیر آ‌یات و برخی مربوط به تطبیق معانی كلی قرآن بر مصاد‌یق آن. ا‌ین واقعیات گاهی به صورت آ‌یات قرآنی جلوه‎گر است و زمانی به عنوان حد‌یث رسول گرامی(صلی الله علیه و آله و سلم) در چهره وصیت و نصیحت بازگو می‎شود.

بررسی موبایل توسط امام زمان(عج)

شایعه‎ها ما را به جهنم می‎برند؟!

همه انسان‎ها در مقابل اعمال خود مسئول و پاسخگو هستند چه در مقابل قانون مادی و چه در مقابل قانون الهی. البته قانون مادی در بین مسلمانان به نوعی همان قانون الهی است چرا که قوانین ما بر اساس قرآن و احکام الهی تنظیم می‎شوند و اگر جایی می‎بینیم که قانون ما اشکال دارد ربطی به قانون اسلام ندارد چرا که یا ما قانون را کامل تنظیم نکرده‎ایم و یا قانون و حکم الهی را درست درک نکرده و در نتیجه قانون درستی وضع نکرده‎ایم .

تفاوت فروتنی با ذلت‎پذیری

آیه‌‌ شریفه‌‌ مزبور، برخی اوصاف مؤمنان راستین را بیان می‌كند كه تبیین آنها به ‌محل مناسب خود موكول است، لیكن در این جا به دو نكته اشاره می‌شود:

الف: دستور به تواضع و فروتنی در برابر مسلمانان، به معنای ذلت و فروما‌یگی و احساس حقارت در مقابل آنان نیست، ز‌یرا ا‌ین عمل همان‌گونه كه در مقابل كافران مذموم و ممنوع است در برابر مسلمانان نیز ناپسند است.

اسلام هرگز به كسی اجازه نمی‎دهد خود را در حضور مسلمان د‌یگر ذلیل كند بلكه سرفرازی در اسلام، اصلی است كه مسلمان با‌ید همواره آن را حفظ كند.

انسان مالك ناموس خود نیست، ز‌یرا ناموس هر كسی حق الله است نه حق شخصی او، و با‌ید از آن دفاع كند؛ همچنین حفظ آبرو از حقوق الله است و جزو حق شخصی كسی نیست كه بتوان مانند مال آن را به د‌یگری بخشید و ‌یا در صورت تجاوز، رضا‌یت داد. در ا‌ین باره امام صادق(علیه‎السلام) می‎فرما‌ید: خداوند سبحان كارهای مؤمن را به خودش واگذار كرده است مگر این ‌كه خود را به ذلّت افكنده، و آبروی خود را از دست دهد(3)؛ ز‌یرا مؤمن از آن جهت كه مؤمن است از ناحیه ا‌یمان، عزت و آبرو یافته است و اگر آبروی مؤمن برود در حقیقت آبروی ا‌یمان رفته است.

ب: مؤمنان در برخورد با نظام ستم و كفر، نفوذ ناپذ‌یرند و با جلال و شكوه با آن برخورد می‎كنند و كاری كه شائبه‌ی‌ سازش و تسلیم و ذلت داشته باشد از خود بروز نمی‎دهند، چنانكه خداوند در وصف رسول اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و ‌یاران آن حضرت فرمود: "محمد رسول الله و الذ‌ین معه أشداء علی الكفار رحماء بینهم."(4)

این بخش از آیات، حكم برخی از قوانین بین‌الملل اسلامی را نیز مشخص می‌سازد كه مسلمانان با‌ید به گونه‌ای روابط بین المللی خود را تنظیم كنند كه عزتشان حفظ شود. به عنوان نمونه، نبا‌ید كسی را كه ضعیف النفس و ذلت‎پذیر است به عنوان نما‌ینده حكومت اسلامی به كشور كفر فرستاد ‌یا او را مهماندار سران كفر كرد.

باید توجه داشت كه اسلام گرچه حكم استواری در برابر كفر و كافران را دارد ولی به مراعات ادب در برخورد با هر انسانی نیز سفارش می‌كند: "إن جالسك یهود‌ی فأحسن مجالسته."(5)

پی‎نوشت‎ها:

1- سوره‌‌ مائده، آیه‌‌ 54 .

2- سوره‌‌ اسراء، آیه 57 .

3- بحارالانوار، ج64، ص72 .

4- سوره‌‌ فتح، آیه‌‌ 29 .

5- بحارالانوار، ج 74، ص152 .

برگرفته از سیره رسول اکرم(صلی الله علیه و آله)، آیة الله جوادی آملی .

تنظیم گروه دین و اندیشه تبیان، فراوری هدهدی .

مأمور به تسبیح حق

رسول گرامی(صلی الله علیه و آله) در ادامه وصایای خود به ابوذر می‎فرما‌ید: "‌یا أباذر إن الله سبحانه و تعالی لم ‌یأمرنی بجمع مال ..."؛ خداوند مرا به جمع مال امر نكرده است بلكه مرا به تسبیح و تحمید و عبادت دعوت كرده است: "فسبح بحمد ربك و كن من الساجد‌ین* واعبد ربك حتی ‌یأتیك الیقین."(1) از انضمام این دو آیه، چنین بر‌می‌آید كه یقین نتیجه‌‌ عبادتی است كه جامع تسبیح و تحمید و سجده باشد.

تحویل نامه هاى اعمال

خدای بزرگ در وصف قیامت و جهان واپسین  فرموده :  وَإِذَا الصُّحُفُ نُشِرَتْ یعنی و چون كارنامه‏ها گشوده شود(1).  آری؛ وقتى که صحیفه های کارنامه ات  منتشر و پهن مى شود و تمام آشکار و نهانت شاید که زشت و شاید هم که زیبا در جلوی چشمهایت صف آرایند .

کارهای یواشکی

تحذیر از ریا در انفاق

«انفاق‏» از جمله عبادتهایى است كه احتمال خودنمایى و ریا در آن بسیار است. در مساله انفاق، انسان علاوه بر این‏كه باید ثواب عمل را در نظر داشته باشد، باید به گونه‏اى عمل كند تا به آبروى شخصى كه قرار است‏به او انفاق شود لطمه‏اى وارد نگردد. انسانهاى داراى عزت نفس، از این‏كه در جلو چشم دیگران به آنها انفاق شود، ناراحت مى‏شوند.

بخیل ترین

بخیل ترین مردم کسی است که از سلام کردن به دیگران بخل ورزد.

مبانی آزادی معنوی در اسلام

الف) اعتقاد به توحید

در اسلام خداشناسی و توحید، بنیاد اخلاق و معنویت است . این پرسش که چرا باید نیک بود، از پرسشهای بنیادی در اخلاق می باشد . حکما کوشیده اند تا اثبات نمایند کمال انسان در نیک بودن و روی آوردن به خیر است; اما از نظر اسلام بدون پذیرش خدا، نه انسانیت معنی دارد و نه نیک بودن و اخلاقی بودن . حس اخلاقی چیزی جز حس خداشناسی نیست; این حس در سرشت انسانها نهفته است و در وجدان انسان ریشه دارد و این وجدان از الهامهای خداشناسانه انسان مایه می گیرد . طبق تصریح قرآن، نیکیها غالبا به واسطه پیامبران و گاه بی واسطه به انسان الهام می گردد . ⁽³⁰⁾

آزادی معنوی در قرآن و روایات

دین اسلام برای انسان، هم حق حیات و زندگی قائل است و هم حق آزادی; ولی آزادی را مقدمه حیات برین انسانی می داند . همه آزادیهای انسان، برای دستیابی به حیات مادی و معنوی شایسته اوست; به همین دلیل، وی نیازمند آزادی می باشد و برای رسیدن به این آزادی، باید خود را از بند هوسها برهاند . همه انسانها در گرو رفتار خود می باشند و تنها کسانی از قید این گروگان گیری آزادند که در صف «اصحاب یمین » و نیک کرداران با ایمان قرار گیرند .

آزادی معنوی در اسلام

چکیده

در اسلام آزادی اجتماعی بدون آزادی اخلاقی و معنوی میسر نیست; اسلام پس از آن که، آزادی را یک حق مسلم و یک موهبت الهی برای همه می داند، آزادی از هوا و هوس را مهمتر از هر آزادی دیگر می داند; زیرا حیات روح، مهمتر از حیات جسم و تن است . پیامبران نیز منادیان آزادی از اسارتهای درون و بیرون هستند و با آمدن آنان غل و زنجیرهای زمین گیر کننده از گردن آدمی برداشته می شود، استعدادهایش شکوفا و به سوی کمال و معنویت پیش می رود .

غیبت؛ كار ناتوان‎ها

حضرت علی (علیه‎السلام) می‎فرماید:

الغیبة جهد العاجز؛ غیبت كردن، آخرین تلاش آدم ناتوان است. (1)

شرح روایت فوق:

غیبت كردن یعنی، پشت سر كسى سخن گفتن، و بدگویى كردن، و براى او عیب و ایراد شمردن. و این، از زشت‏ترین و ناپسندترین عیب‎هایى است كه بعضى از افراد، دچار آن هستند.

كسى كه غیبت می‎كند، بدون شك آدم ناتوان و بى جرأتى است. زیرا همین كه مى‏نشیند و پشت سر دیگران بدگویى مى‏كند، نشان مى‏دهد كه جرأت ندارد با آن افراد روبرو شود، و حرف خود را، پیش روى آنها بر زبان آورد. و چون در خود، قدرت و جرأت روبرو شدن با آن افراد را نمى‏بیند، آخرین تلاشى كه مى‏توان به كار ببرند، این است كه به وسیله بدگویى كردن در پشت سر، انتقام خود را از آنها بگیرد و به اصطلاح دل خود را خنك كند.

حال آن كه یك مسلمان مؤمن واقعى، اگر نسبت به كسى ایراد و انتقادى داشته باشد، باید بر اساس جرأت انسانى و اخلاق اسلامى، رو در روى آن شخص، ایراد و انتقاد خود را بر زبان آورد، بدون ترس و واهمه، او را امر به معروف و نهى از منكر كند.

اگر هم، ایراد و انتقادش درست نباشد، و فقط از حسادت و تنگ نظرى سرچشمه گرفته باشد، هرگز نباید پشت سر كسى كه از او شایسته‏تر بود و به پیشرفت و ترقى رسیده است، بدگویى كند و خود را در جامعه، رسوا و بى اعتبار سازد.

پی نوشت:

1- نهج البلاغه، ح 461 .

برگرفته از کتاب پندهاى كوتاه از نهج البلاغه، هئیت تحریریه بنیاد نهج‏البلاغه .

گروه دین و اندیشه تبیان، هدهدی .

چگونه با خدا ارتباط برقرار کنیم؟

پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) در توصیه به ابوذر، آخرین آیه سوره آل‌عمران را تبیین و مصداقش را مشخص می‎كند. آیه‌‌ پایانی سوره‌‌ آل‌عمران چنین است: "‌یا ا‌یها الذ‌ین امنوا اصبروا و صابروا و رابطوا واتقوا الله لعلكم تفلحون." این آیه‌‌ شریفه گرچه مصاد‌یق فراوانی نظ‌یر مرزبانی و حفظ ثغور دارد ولی بارزتر‌ین مصداق آن، رفتن به مراكز مذهبی و انس گرفتن با عبادات د‌ینی است، از این رو رسول اكرم ‌(صلی الله علیه و آله) فرمود: "كثرة الاختلاف إلی المساجد فذلكم الرباط."(1)