مقدمه:

بيان احكام در قالب ‏ها و شيوه‏ هاى مختلف مى ‏تواند جاذبه بيشترى براى مخاطبان به ويژه قشر جوان ايجاد كند شيوه عددی شیوه ديگرى است براى بيان احكام، در اين شيوه بسيارى از احكام فقهى از زاويه عدد و شماره مورد بررسى قرار گرفته است كه خود مى ‏تواند تنوعى در بيان احكام باشد.

احكام عددى پنج‏

نمازهاى واجب يوميه در پنج‏ وقت است: صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشاء.

اركان نماز پنج‏ چيز است كه اگر يكى از آنها كم يا زياد شود يا انجام نگيرد، عمدى باشد يا سهوى (فراموشى، جهالت و ...)، نماز باطل مى‏ شود:

۱. نيت؛ بايد نماز را به نيت «قربة الى الله» يعنى براى انجام فرمان خداوند عالم به جا آورد.

۲. تكبيرة الاحرام؛ گفتن الله اكبر در اول هر نماز، كه بايد بعد از نيت انجام گيرد.

۳. قيام؛ ايستادن (ايستادنى كه به طرفى خم نشود و بدن بدون حركت باشد و به جايى تكيه نكند و هر دو پا روى زمين باشد) و آن دو قسم است: الف) ركنى و آن ايستادن در موقع گفتن تكبيرة الاحرام و قيام پيش از ركوع است. ب) غير ركنى در موقع خواندن حمد و سوره و قيام بعد از ركوع است.

۴. ركوع؛ خم شدن به طورى كه دستها بر زانوها قرار گيرد.

۵. سجده؛ گذاشتن پيشانى روى مهر (خاك يا سنگ و يا هر چيز ديگرى كه سجده بر آن صحيح است) و قرار گرفتن دو دست، سر دو زانو و سر انگشت بزرگ پاها روى زمين.[۱]

نماز ميت داراى‏ پنج‏ تكبير به شرح ذيل است:‏[۲]

۱. بعد از نيت و تكبيرة الاحرام بگويد: «اشهَدُ انْ لا الهَ الّا اللَّهُ وَ انَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله و سلم».

۲. بعد از تكبير دوم بگويد: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد».

۳. بعد از تكبير سوم بگويد: «اللَّهُمَّ اغْفِر لِلمُؤمِنينَ وَ المُؤمِنَاتَ»

۴. بعد از تكبير چهارم اگر ميت مرد است بگويد: «اللَّهُمَّ اغْفِر لِهذا المَيِّتِ» و اگر زن است بگويد: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِهذِهِ الْمَيِّتِ»

آب مطلق‏ پنج‏ قسم است: كر؛ قليل؛ جارى؛ باران؛ چاه.[۳]

اين آبها با آب قليل متفاوت است. زيرا چيز نجس را با يك بار شستن پاك مى ‏كنند. نيز اگر چيز نجس به آنها برسد، نجس نمى ‏شوند؛ مگر اينكه بو يا رنگ يا مزه آن تغيير كند؛ اما آبهاى قليل و مضاف اين خصوصيت را ندارند. با آب قليل در مواردى سه بار و گاهى هفت بار بايد چيز نجس را شست. ديگر اينكه به محض رسيدن ذره ‏اى از نجاست به آب قليل، تمام آب حتى ظرف آن نجس مى‏ شود.[۴]

پنج‏ چيز بر جنب و كسى كه در حكم آن است، حرام است:

۱. رساندن جايى از بدن به خط قرآن يا نامهاى خدا و پيامبران و ائمه معصومين عليهم السلام.

۲. رفتن به مسجد الحرام در مكه و مسجد النبى صلّی الله علیه و آله و سلّم در مدينه؛ حتى اگر از درى داخل شود و از در ديگر خارج گردد.

۳. توقف در مساجد ديگر، اما اگر از يك در داخل شود و از در ديگر بيرون برود يا براى برداشتن چيزى داخل مسجد برود و توقف نكند، اشكال ندارد.

۴. گذاشتن چيزى در مسجد.

۵. خواندن سوره ‏هايى كه سجده واجب دارد، حتى اگر يك كلمه بلكه يك حرف از اين سوره‏ ها باشد.[۵]

سر بريدن حيوان‏ پنج‏ شرط دارد:

۱. كسى كه سر حيوان را مى ‏برد چه مرد باشد چه زن بايد مسلمان باشد (و اظهار دشمنى با اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم نكند) و بچه مسلمان هم اگر مميز باشد، يعنى خوب و بد را بفهمد مى ‏تواند سر حيوان را ببرد.

۲. سر حيوان را با چيزى ببرند كه از آهن باشد ولى چنانچه آهن پيدا نشود (و طورى باشد كه اگر سر حيوان را نبرند مى ‏ميرد) با چيز تيزى كه چهار رگ آن را جدا كند مانند شيشه و سنگ تيز، مى‏ شود سر آن را بريد.

۳. در موقع سر بريدن، جلو بدن حيوان رو به قبله باشد (و كسى كه مى ‏داند بايد رو به قبله سر ببرد) اگر عمداً حيوان را رو به قبله نكند حيوان حرام مى‏ شود ولى اگر فراموش كند يا مسأله را نداند يا قبله را اشتباه كند يا نداند قبله كدام طرف است يا نتواند حيوان را رو به قبله كند اشكال ندارد.

۴. وقتى مى ‏خواهد سر حيوان را ببرد يا كارد به گلويش بگذارد، به نيت سر بريدن، نام خدا را ببرد و همين قدر كه بگويد «بسم الله» كافى است و اگر بدون قصد سر بريدن نام خدا را ببرد، آن حيوان پاك نمى‏ شود و گوشت آن هم حرام است، ولى اگر از روى فراموشى نام خدا را نبرد اشكال ندارد.

۵. حيوان بعد از سر بريدن حركتى بكند. اگر چه مثلاً چشم يا دم خود را حركت دهد، يا پاى خود را به زمين بزند كه معلوم شود زنده بوده است.[۶]

نماز آيات در هر ركعت‏ پنج‏ ركوع دارد.[۷]

در ركعت اول نماز عيد فطر و قربان‏ پنج‏ قنوت مستحب است.[۸]

آبى را كه با آن مخرج بول يا غايط را مى‏ شويند با پنج‏ شرط پاك است:

۱. بو يا رنگ يا مزه نجاست را نگرفته باشد ۲. نجاستى از خارج به آن نرسيده باشد ۳. نجاست ديگرى مانند خون با بول يا غايط بيرون نيامده باشد ۴. ذره‏ هاى غايط در آب پيدا نباشد ۵. بيشتر از معمول نجاست به اطراف مخرج نرسيده باشد.[۹]

در پنج‏ نماز اذان ساقط مى‏ شود:

۱. نماز عصر روز جمعه.

۲. نماز عصر روز عرفه.

۳. نماز عشاء شب عيد قربان براى كسى كه در مشعر الحرام باشد.

۴. نماز عصر و عشاء زن مستحاضه.

۵. نماز عصر و عشاى كسى كه نمى ‏تواند از بيرون آمدن بول و غايط خوددارى كند.[۱۰]

اركان نماز پنج‏ چيز است: ۱. نيت؛ ۲. تكبيرة الاحرام؛ ۳. قيام متصل به ركوع؛ ۴. ركوع؛ ۵. دو سجده؛[۱۱]

كمترين عدد لازم براى انعقاد نماز جمعه‏ پنج‏ نفر است كه يكى از آنها امام جماعت است.[۱۲]

اول ماه به‏ پنج‏ چيز ثابت مى‏ شود: ۱. خود انسان ماه را ببيند. ۲. عده‏ اى كه از گفته آنان يقين پيدا مى‏ شود بگويند ماه را ديده ‏ايم. ۳. دو مرد عادل بگويند كه ماه را ديده ‏ايم. ۴. سى روز از اول ماه بگذرد. ۵. حاكم شرع حكم كند كه اول ماه است.[۱۳]

بر معتكف‏ پنج‏ چيز حرام است:

۱. استفاده از عطريات و گياهان خوشبو.

۲. خريد و فروش.

۳. جدال در امور دينى و دنيوى براى اظهار فضل.

۴. هر گونه استفاده شهوانى از جنس مخالف حتى همسر.

۵. خودارضايى.[۱۴]

پنج‏ چيز از نظر برخى از مراجع تقليد خمس ندارد: ۱. ارث ۲. مهريه ۳. بذل زن به مرد براى طلاق خُلع ۴. ديه ۵. جهيزيه.

افرادى كه به واسطه ازدواج بر پسرها محرم مى ‏شوند پنج‏ دسته‏ اند:

۱. همسر ۲. مادر همسر ۳. دختر همسر (در صورتى كه با آن زن آميزش كرده باشد و عقد به تنهايى سبب محرميت با دختر زن نمى‏ شود) ۴. زن پدر ۵. زن پسر (عروس)[۱۵]

افرادى كه به واسطه ازدواج بر دخترها محرم مى ‏شوند عبارتند از:

۱. شوهر ۲. پدر شوهر ۳. پسر شوهر ۴. شوهر مادر (به شرط آن كه آميزش كرده باشند) ۵. شوهر دختر (داماد).[۱۶]

براى‏ پنج‏ چيز مى ‏توان نماز را شكست: ۱. جلوگيرى از ضرر مالى ۲. حفظ جان در صورتى كه بدون شكستن نماز ممكن نباشد ۳. در وسعت وقت مشغول نماز باشد و طلبكار طلب خود را مطالبه نمايد و اداى بدهى بدون شكستن نماز ممكن نباشد ۴. در بين نماز بفهمد مسجد نجس شده چنانچه وقت نماز وسعت دارد بايد نماز را بشكند و مسجد را تطهير كند ۵. اگر پيش از آن كه به اندازه ركوع خم شود يادش بيايد كه‏ اذان و اقامه را فراموش كرده چنانچه وقت نماز وسعت دارد مستحب است نماز را بشكند.[۱۷] (شكستن نمازهاى مستحبى حتى از روى اختيار جايز است.[۱۸]

در پنج‏ جا حمد بايد آهسته خوانده شود: ۱. نماز ظهر و عصر ۲. قضاى نمازهاى ظهر و عصر ۳. نماز احتياط ۴. حمدى كه به جاى تسبيحات اربعه خوانده مى‏ شود ۵. مأمومى كه در نماز جماعت وظيفه دارد حمد و سوره را بخواند (و اگر مأموم صداى حمد و سوره امام جماعت را در نمازهاى جهريه نمى ‏شنود مى ‏تواند حمد و سوره را آهسته بخواند)

پنج‏ چيز در نماز كلام اضافى محسوب نمى‏ شود: ۱. جواب سلام كه واجب است‏[۱۹] ۲. صلوات در حين گفتن يا شنيدن نام پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم‏[۲۰] ۳. ذكر[۲۱]۴. خواندن بخشى از قرآن در هر جاى نماز غير از سوره‏ هاى سجده‏[۲۲] ۵.جواب عطسه كننده (هنگامى كه نمازگزار عطسه كرد شنونده مى‏ گويد:«يرحمكم الله» و نمازگزار مى ‏تواند در پاسخ بگويد «يغفر الله لكم»[۲۳]

در پنج‏ جا شركت در نماز جماعت واجب است: ۱. نذر ۲. عهد ۳. قسم (اگر كسى نذر كند چنانچه مشكل من حل شود براى مدتى نمازم را به جماعت مى ‏خوانم يا با خدا عهد و پيمان ببندد كه پروردگارا من متعهد مى ‏شوم در نماز جماعت شركت نمايم يا قسم مى ‏خورد كه نمازم را به جماعت مى ‏خوانم، نماز جماعت بر آن شخص واجب مى‏ شود) ۴. وسواسى (اگر كسى مبتلا به وسواس در نماز باشد به گونه ‏اى كه اگر بخواهد دست از وسواسى بردارد چاره‏ اى جز شركت در نماز جماعت ندارد، شركت در نماز جماعت بر او واجب است.[۲۴] ۵. دستور پدر و مادر (اگر پدر يا مادر به فرزند خود امر كند كه نماز را به جماعت بخواند چون اطاعت امر پدر و مادر واجب است، بنا بر احتياط واجب بايد نماز را به جماعت بخواند).[۲۵]

معاملات باطل‏ پنج‏ مورد است: ۱. خريد و فروش عين نجس مانند شراب ۲. خريد و فروش مال غصبى ۳. خريد و فروش چيزهايى كه مال نيست (مانند فروختن پرندگان آسمان) ۴. معامله چيزى كه منافع معمول آن حرام است ۵. معامله ‏اى كه در آن ربا باشد.[۲۶]

آبى كه با آن مخرج بول و غائط را مى ‏شويند با پنج‏ شرط پاك است: ۱. بو يا رنگ يا مزه نجاست نگرفته باشد ۲. نجاستى از خارج به آن نرسيده باشد ۳. نجاست ديگرى مثل خون با بول و غائط بيرون نيامده باشد ۴. ذره‏ هاى غائط در آب پيدا نباشد ۵. بيشتر از مقدار معمول نجاست به اطراف مخرج نرسيده باشد.[۲۷]

شكار با اسلحه‏ پنج‏ شرط دارد: ۱. آن كه اسلحه شكار مثل كارد برنده باشد يا مثل نيزه و تير تيز باشد ۲. كسى كه شكار مى ‏كند مسلمان يا بچه مسلمان باشد ۳. اسلحه را براى شكار كردن حيوان به كار ببرد و اگر اتفاقاً حيوانى را بكشد آن حيوان پاك نيست ۴. در وقت به كار بردن اسلحه نام خدا را ببرد و اگر عمداً نام خدا را نبرد شكار حلال نمى‏ شود ۵. وقتى به حيوان برسد كه مرده باشد يا اگر زنده است، به اندازه سر بريدن آن وقت نباشد.[۲۸]

عقد ازدواج‏ پنج‏ شرط دارد:

۱. به عربى صحيح خوانده شود و اگر خود مرد و زن نتوانند صيغه را به عربى صحيح بخوانند، به هر لفظى كه صيغه را بخوانند صحيح است و لازم هم نيست كه وكيل بگيرند، اما بايد لفظى بگويند كه معنى «زوّجت» و «قبلت» را بفهماند.۲. مرد و زن يا وكيل آنها كه صيغه را مى‏ خوانند قصد انشاء داشته باشند يعنى اگر خود مرد و زن صيغه را مى ‏خوانند، زن به گفتن «زوّجتك نفسى» قصدش اين باشد كه خود را زن او قرار دهد و مرد به گفتن «قبلت التزويج» زن بودن او را براى خود قبول نمايد و اگر وكيل مرد و زن، صيغه را مى ‏خوانند، به گفتن «زوّجت و قبلت» قصدشان اين باشد كه مرد و زنى كه آنان را وكيل كرده ‏اند، زن و شوهر شوند.۳. كسى كه صيغه را مى‏ خواند بايد بالغ و عاقل باشد، چه براى خودش بخواند يا از طرف ديگرى وكيل شده باشد.۴. اگر وكيل زن و شوهر يا ولى آنها صيغه را مى‏ خوانند، در عقد، زن و شوهر را معين كنند مثلاً اسم آنها را ببرند يا به آنها اشاره نمايند. پس كسى كه چند دختر دارد، اگر به مردى بگويد «زوجتك احدى بناتى» (يعنى زن تو نمودم يكى از دخترانم را) و او بگويد «قبلت» يعنى قبول كردم، چون در موقع عقد دختر را معين نكرده ‏اند عقد باطل است.۵. زن و مرد به ازدواج راضى باشند، ولى اگر زن ظاهراً به كراهت اذن دهد و معلوم باشد قلباً راضى است عقد صحيح است.[۲۹]

واجبات ركوع‏ پنج‏ چيز است: ۱. خم شدن به قصد ركوع به اندازه ‏اى كه انگشتان دست به زانو برسد ۲. ذكر ركوع ۳. آرامش بدن در حين گفتن ذكر ۴. ايستادن بعد از ركوع ۵. آرامش بدن در حال ايستادن در حال ركوع.[۳۰]

مجموعه احكام عملى اسلام به‏ پنج‏ دسته تقسيم مى ‏شوند: ۱. واجب ۲. حرام ۳. مستحب ۴. مكروه ۵. مباح.

عبادات مالى‏ پنج‏ نوع است و هر يك مصرف ويژه دارد: خمس، زكات، كفاره، فطريه، صدقه.

شرايط مكان نمازگزار پنج‏ چيز است: ۱. غصبى نباشد ۲. متحرك نباشد ۳. داراى نجاست مسريه نباشد ۴. سقف آن كوتاه نباشد ۵. مسطح باشد.[۳۱]