نکات تفسیری
آیه 106
1/106ـ شأن نزول (بیان حکمت نسخ)
هنگامی که خداوند برخی از احکام همانند جهت قبله را نسخ کرده و احکام دیگری جایگزین آن می‌‌‌فرمود‎، یهودیان طعنه می‌‎زدند که «محمّد» دارای رأی محکمی نیست، و وقتی حکمی را می‌‎آورد، پس از مدتی پشیمان ‎شده و حکم دیگری برخلاف آن را می‌‎آورد. به همین جهت، این آیه نازل شد و حقیقت و حکمت نسخ را بیان کرد.
2/106ـ نسخ، برنامه‎ای برای تکامل انسان
«نَسخ» در لغت، به معنای از بین بردن و زایل کردن است و در اصطلاح دینی، تغییر حکم و جایگزینی حکم دیگری به جای آن است. برای نمونه، مسلمانان پس از هجرت به مدینه، هفت ماه به سوی بیت‌‌المقدس نماز می‌‎‌خواندند. پس از آن، دستور تغییر قبله صادر شد و موظّف شدند رو به سوی کعبه نماز بخوانند. درباره‌‌ی مفهوم نسخ و تغییر احکام دینی، توجّه به سه نکته لازم است:
الف) نیازهای انسان تغییر می‌کند
نیازهای انسان، گاه با تغییر زمان و شرایط محیط، دگرگون می‌‎شود و گاه، ثابت و برقرار است. از این رو، ممکن است در یک زمان، برنامه‌‎ای برای انسان مفید باشد که در زمان دیگر و بر اثر دگرگونی شرایط، همان برنامه، مفید نباشد. بنابراین، نسخ برخی قوانین موجب تکامل انسان می‌گردد.
ب) اصول تغییر ناپذیر است
اصول کلی دین و پایه‎های اساسی آن، مبتنی بر فطرت تغییرناپذیر آدمی است و به همین دلیل، در همه جا و همه‌ی شرایط ثابت است و نسخ، شامل آن نمی‌ شود و فقط مسائل کوچک‎ و فرعی را در بر می ‌گیرد. به‌طور نمونه، اصل «توحید» یا «عدالت اجتماعی» هرگز دچار دگرگونی و تغییر نمی‌‎شود
ج) نسخ پایان یافتن زمان حکم است نه تغییر حکم
نسخ، اساساً تغییر حکم نیست؛ بلکه پایان یافتن مدت حکم است. با این توضیح که، حکم اول (منسوخ) ، از همان ابتدا به صورت قطعی و تا زمان مشخصی وضع شده بود، ولی خداوند به جهت مصالحی ـ چون ایجاد زمینه‌ برای پذیرش حکم نهایی یا امتحان و آزمایش بندگان‎ ـ مقطعی و موقت بودن آن را اعلام نکرد؛ بلکه با پایان یافتن زمان حکم موقت، حکم نهایی (ناسخ) را ابلاغ نمود. بنابراین، این‌‌گونه نیست که تغییری در علم خداوند حاصل آمده باشد.
3/106ـ نسخ تکوینی و تشریعی
مقصود از «آیة»، هر چیزی است که نشانه و علامت وجود خالق باشد. بنابراین، نسخ در آیه‌ی شریفه، علاوه بر احکام (نسخ تشریعی)، شامل تغییر و جایگزینی برخی مخلوقات به جای برخی دیگر نیز می‎‌شود که در اصطلاح، به آن، «نسخ تکوینی» گفته می‌ شود.
4/106ـ تفاوت «نسخ» با «انساء»
با توجه به آن‌چه در بخش واژگان گفته شد، چنانچه «اِنساء» را از ریشه‌ی «نَسَأ» به معنای «به تأخیر افتادن» بدانیم، نسخ حکمی می‌باشد، ولی اگر آن را از ریشه‌ی «نَسی» بدانیم، به معنای «فراموشاندن» حکم است. در این صورت، آرای مختلفی در تفسیر این اصطلاح قرآنی و تفاوت آن با نسخ بیان شده است که مقبول‌ترین آن این است که مقصود از «اِنساء» را فراموشی کامل حکم سابق از یادها بدانیم؛ مانند فراموشی برخی احکام شرایع گذشته در دین اسلام.
5/106ـ معنی نسخ در حکمی که مثل حکم قبل است، چیست؟
در آیه‌ی شریفه آمده است: «یا [حکمی] مثل [حکم سابق] را جایگزین می‌کنیم». (اَو مِثلِها) ممکن است این سؤال مطرح شود که اگر حكمى همانند حكم گذشته باشد، چه نیازی به تغییر و نسخ حکم اوّلى وجود دارد؟ پاسخ این است که گاهی شایستگی جامعه در دریافت حکمی تغییر نمی‌کند، ولی بنا بر مصالحی، نوع اجرا و ویژگی حکم باید تغییر یابد. در چنین صورتی، خداوند حکم جدیدی را وضع می‌کند که از نظر فضیلت و ثواب مانند حکم اول، ولی از نظر اجرا با آن متفاوت است.
آیه 108 
درخواست‌های غیرمعقول
گروهی از علمای یهود، نزد رسول خدا صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم آمدند و گفتند: «از طرف خدا نامه‎ای برای ما بیاور که آن را بخوانیم یا نهرهایی برای ما پدید آور تا تو را پیروی کنیم!»
نقل دیگری حاکی از آن است که مشرکین از پیامبر صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم ‎خواستند که خدا و فرشتگان را نزدشان بیاورد تا آن‌ها را از نزدیک ببینند!
به هر حال، این درخواست‌های غیرمعقول موجب گشت، آیه‌‌ی فوق نازل و به آنان خطاب شود: «آیا شما نیز چون یهود از پیامبر خود درخواست‌های نابجا می‎‌کنید؟! این کار در حقیقت، عوض کردن ایمان با کفر و فرو رفتن در ضلالت محض است».
آیه 109
1/109ـ لجاجت یهود
یکی از علمای یهود به نام «حیّ بن اَخطب»، نزد پیامبر اسلام صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم آمده و از ایشان سؤال و جواب های فراوانی نمود. هنگامی که مردم از وی پرسیدند: «آیا او پیامبر بود؟»، پاسخ داد: «آری، ولی من کینه و دشمنی او را تا لحظه‌ی مرگ به دل خواهم داشت!» از این واقعه، به خوبی اوج لجاجت و حسادت برخی علمای یهود روشن می‌گردد.
2/109ـ حکم موقّت عفو و گذشت
خداوند در این آیه، مسلمانان را مورد خطاب قرار مى‎‌دهد که نسبت به اغراض درونی یهود آگاه باشند، ولی در حال حاضر در برابر آن عکس‌‌العمل قاطعی نداشته باشند تا فرمانِ جهاد از سوی خداوند برسد و نیز بدانند که این دستور از روی مصلحت بوده است؛ نه عجز و ناتوانی؛ زیرا خداوند بر هر کاری از جمله نابودی دشمنان تواناست.
آیه 110 
رمز پیروزی در برابر دشمنان
در این آیه، نماز و زكات به عنوان رمز پیروزى و راه استفاده از قدرت الهى و كمك هاى او، بیان شده است و تأکید شده است که هر كار نیک و بدی كه از انسان سر بزند، عین آن در قیامت به انسان داده خواهد شد و بهشت و نعمت‌‌هاى اخروى چیزى جز تجسم عینی كارهاى نیک و بد انسان نیست.
آیه 111
انحصارطلبیِ اهل کتاب
در این آیات، بار دیگر به عقیده‌‌ی انحصارطلبیِ اهل کتاب پرداخته می‌‌‌شود. آنان بدون ارائه‌‌ی دلیل و برهان روشن و تنها از روی میل باطنی و آرزوهای واهی خویش، بهشت را در انحصار پیروان آیین خود می‌‌دانند؛ در حالی‌که قرآن این عقیده‎ را به شدت انکار کرده و شرط نیل به سعادت را، تسلیم بودن مخلصانه در مقابل فرمان‌‌های الهی و انجام اعمال نیک می‌‌داند.

پیام ها
خطراتى كه پیروان دیگر ادیان را تهدید كرده، مسلمانان را نیز تهدید مى‎كند. «أن تَسئَلُوا رَسُولَكُم كَما سُئِلَ مُوسی» (آیه 108)
شعله‌‌ی حسادت چنان خطرناك است كه حتی بعد از آشکارشدن حقّ نیز فرو نمى‌‎نشیند. «حَسَداً... مِن بَعدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الحَقُّ» (آیه 109)
اعتقادات هر فردی به خصوص در اصول دین، باید بر اساس دلیل باشد. «قُل هاتُوا بُرهانَكُم» (آیه 111)
نیكوكارى باید سیره‌ی انسان باشد؛ نه به صورت اتفاقی. «و هُوَ مُحسِنٌ» (جمله‌ی‌ اسمیه دلالت بر استمرار دارد.) (آیه 112)

سؤالات پژوهشی
1ـ فرق معنایی میان دو واژه ی «عفو» و «صفح» را بررسی کنید. (قاموس، التحقیق)
2ـ در چه آیاتی از قرآن نسخ صورت گرفته است؟ (المیزان)
3ـ عبارت پایانی آیه‌ی 106 و تمام آیه‌ی 107 چه ارتباطی با موضوع نسخ دارد؟ (المیزان)

 

	دریافت فایل بروشور درس هفدهم  PDF
	دریافت فایل  word درس هفدهم
	پرده نگار (پاورپوینت) درس هفدهم
	فایل صوتی درس هفدهم ذکر مبارک

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: