عصمت انبیاء در سه مرحله

ما برای اثبات اینموضوع ، عصمت را درباره انبیاء از قرآن شریف اثبات نموده و سپس درباره ائمه علیهم السلام به بحث می پردازیم .

اما درباره پیمبران می گوئیم که عصمت مورد کلام در سه موضوع است .

اول در موضوع تلقی وحی یعنی قلب پیغمبر باید طوری باشد که در حال نزول وحی خطا نکند و وحی را همانطور که وارد است به خود بگیرد ، و در تلقی کم و زیاد ننماید ، و قلب پیغمبر ، وحی را در خود به صورت دیگر غیر از حقیقت واقعیه خود جلوه ندهد .

دوم در موضوع تبلیغ و رساندن وحی است ، یعنی پیغمبر همانطور که وحی را گرفته است همانطور باید برساند ، در اداء و رساندن نباید دچار خطا و اشتباه گردد ، نباید وحی را فراموش کند یا در اداء آن کم و زیاد نموده غیر از صورت واقعی خود آن را به امت خود تبلیغ

نماید .

موضوع سوم در موضوع معصیت و گناه است ، یعنی هر چه مخالف با مقام عبودیت و منافی احترام و موجب هتک مقام مولی است نباید از او سرزند ، چه راجع به گفتار باشد یا راجع به افعال ، و بطور کلی این سه مرحله را می توان به یک جمله اختصار نمود و آن وجود امریست از جانب خدا در انسان معصوم که او را از خطا و گناه مصون دارد .

و اما خطا در غیر این سه موضوع ، مثل خطا در امور خارجیه نظیر اشتباهاتیکه انسان در حواس خود می کند یا در ادراکات امور اعتباریه و مانند خطا در امور تکوینیه از نفع و ضرر و صلاح و فساد از محل نزاع و مورد گفتگوی شیعه و سنی خارج است .

اما در آن سه مرحله از عصمت آیاتی از قرآن دلالت بر آن دارد مثل قوله تعالی :

«کان الناس امه واحده فبعث الله النبیین مبشرین و منذرین و انزل معهم الکتاب بالحق لیحکم بین الناس فیما اختلفوا فیه و ما اختلف فیه الا الذین اوتوه من بعد ما جائتهم البینات بغیا بینهم فهدی الله الذین آمنوا لما اختلفوا فیه من الحق باذنه و الله یهدی من یشاء الی صراط مستقیم [2]

این آیه می رساند که منظور از ارسال پیمبران و انزال وحی و کتاب همانست که مردم را به حق دعوت کنند ، و در جمیع موارد اختلاف چه در قول و چه در فعل و چه در اعتقاد ، راه صواب و حق را به آنها راهنمائی کنند .

اینست هدف خلقت و آفرینش از بعثت انبیاء ، چون خداوند در این

مقصود اشتباه نمی کند و به غلط نیز نمی افتد به مفاد آیه :

«لا یضل ربی و لا ینسی [3]

و نیز در این منظور و مقصود به هدف خود می رسد و رادع و مانعی برای او نیست به مفاد آیه شریفه :

«ان الله بالغ امره قد جعل الله لکل شیی قدرا» [4]

و به مفاد آیه کریمه :

«و الله غالب علی امره [5]

بنابراین لازمست برای حفظ وحی در انزال آن و تبلیغ و اداء آن ، پیمبران را از هر گونه خطا و غلطی مصون نگاه دارد ، زیرا بالفرض طبق مفاد این آیات اگر قلب پیغمبری در تلقی یا در تبلیغ وحی دچار اشتباه گردد منظور از رسالت او به عمل نیامده است بعلت اینکه منظور از رسالت دعوت به حق است به مفاد :

«و انزل معهم الکتاب بالحق لیحکم بین الناس فیما اختلفوا فیه

و بنابراین در صورت اشتباه یا آنکه خدا در انتخاب رسول و طریقه انزال وحی بر قلب او دچار غلط و دستخوش نسیان واقع شده ، و یا آنکه منظورش دعوت به حق بوده لکن در اجراء وحی در قلب پیغمبر به نحوی که هیچ دستخوش تغییر و تبدیل واقع نشود به خطا افتاده ، و اینها به مقتضای «لا یضل ربی و لا ینسی صحیح نیست یا آنکه با آنکه منظورش دعوت به حق بوده و در اجراء این امر نیز اشتباه و غلط نمی نموده است ، لکن موانع خارجیه جلوی امر خدا را می گرفته و نمی گذارده به مرحله تحقق برسد . این نیز به مقتضای مفاد«ان الله بالغ امره یا آیه و الله غالب علی امره محال است .

روی این مقدمات

حتما خدا پیمبران را محفوظ از خطا و غلط در کیفیت تلقی وحی و تبلیغ آن نگه می دارد ، و قلب آنان را بطوری صافی و پاک می نماید که در اثر انزال وحی هیچ ارتعاش و موجی که موجب دگرگونی کیفیت و واقعیت وحی باشد در قلب آنان وجود نداشته باشد ، و هیچگونه اضطراب و تاریکی که نیز باعث تاویل و تفسیر ادراکات واقعیه بر خلاف واقعیت و حقیقت آن باشد در آنها پدید نیاید .

و این معنی حقیقت عصمت است در دو مرحله تلقی وحی و تبلیغ آن .

و اما در مرحله سوم که مصونیت و عصمت آنان از گناه باشد ، ممکنست با بیان مقدمه دیگری نیز دلالت آیه فوق را تمام دانست ، و آن اینکه اگر پیغمبری معصیت کند و مرتکب گناه گردد با این فعل خود جواز و اباحه این عمل را نشان داده است ، چون عاقل به کاری دست نمی زند مگر آنکه او را نیکو و پسندیده داند ، پس اگر از او معصیت سرزند در حالیکه قولا امر به خلاف آن می کند این موجب تناقض تهافت خواهد بود ، و با فعل و قول خود تبلیغ متناقضین نموده است ، با قول و گفتار خود مردم را از آن بازداشته ، ولی با فعل آن اباحه آن را اثبات و امت را در فعل آن مرخص داشته است .

و معلومست که تبلیغ متناقضین تبلیغ حق نخواهد بود چون هر یک از آن دو مبطل دیگری خواهند بود ، و خدائی که پیمبران را به منظور تبلیغ حق ارسال نمود است ، آنان را به دعوت به متناقضین نمی گمارد ، بلکه