حضرت امام خمینی در شرح این حدیث در بیان آن سه علم فرموده اند:
«آیه محکمه عبارت است از علوم عقلیه و عقاید حقه و معارف الهیه و فریضه عادله عبارت است از علم اخلاق و تصفیة قلوب و سنت قائمه عبارت است از علم ظاهر و علوم آداب قالبیه... و اما دلیل بر آنکه فریضة عادله راجع به علم اخلاق است توصیف فریضه است به عادله. زیرا که خُلق حَسَن، چنانچه در آن علم مقرّر است، خروج از حد افراط و تفریط است و هر یک از دو طرف افراط و تفریط مذموم و عدالت که حد وسط و تعدیل بین آنهاست، مستحسن است... پس عادله بودن فریضه دلالت کند بر آنکه آن منطبق بر علم اخلاق است»5
پس، از این حدیث و احادیث دیگر جایگاه علم اخلاق و جویندگان این علم مشخص می شود. کما قال رسول الله(ص): مَن سَلَک طَریقاً یَطلبُ فیه عِلماً سَلَکَ الله به طریقاً اِلی الجَنَّة6 خلاصه کلام آنکه؛ این علم از علوم پایه ای اسلامی است که برای رسیدن به حقایق علوم دیگر باید آن را آموخت و عمل کرد تا به معنای و یُزَکّیهِم و یُعَلِّمُهُم الکِتابَ والحِکْمَةَ7 دست یافت در پایان این مقدمه اشاره ای می کنم به کلام عارف ربانی آیت الله میرزا جواد ملکی تبریزی (سلام الله علیه) در رسالة لقاءالله ایشان می فرمایند:
«در خبر است که سؤال کردند از حضرت رسول(ص) کیف الطریق الی معرفة الرب؟ (چه راهی برای شناخت پروردگار است) فرمودند: معرفة النفس: (راهش شناختن نفس است) بالجمله این را داشته باش که انسان، انسانیتش بصورت نیست زیرا صورت آدمی را بر در حمام هم می کشند و به جسمانیت هم نیست زیرا که حیوانات خبیثه هم جسم دارند یا غریزة میل و حرص به طعام و جماع هم نیست زیرا که خرس و خنزیر هم شره و میلشان به اینها بیشتر از توست و یا غضب و قوه انتقام هم نیست چرا که سگ و گرگ هم قوه غضبیه شان خیلی است بلکه خاصه انسانیت و صفت ویژة تو که تو را انسان کند و در شرکاء دیگر یافت نشود، علم و معرفت و اخلاق حسنه است و علم و معرفت حاصل نشود مگر بوسیله تحصیل اخلاق. 8
نظرات شما عزیزان: