ریشه بسم الله الرحمن الرحیم چیست؟

بسم الله الرحمن الرحیم مشهور به بَسمَلَه یا تَسمِیه به معنای خواندن نام خدا و ذکر «الله» است. 

بسمله مرکب از پنج جزء است که از جنبه‌های گوناگون بررسی شده است. بسمله از یک جار و مجرور تشکیل شده و فعل یا مبتدا و خبر در آن نیست. فعل آن به صور مختلف در تقدیر گرفته شده است. اسماء به کار رفته در آیه چهار اسمند که سه اسم از آن از اسمای حسنای الهی است و یک گروه سه تایی اسمی را تشکیل می‌دهد.

مفردات آیه

باء

حرف جرّ «ب» را به معنای الصاق، استعانت و مصاحبت گرفته‌اند. از آنجا که قبل از حرف جرّ باید فعل یا شبه فعلی بیاید که جار و مجرور به آن تعلق گیرد، قبل از «بسم» را فعلی مقدّر، مانند أقرأُ یا أبدأُ محسوب می‌کنند.

اسم

درباره ریشه اسم دو قول عمده وجود دارد:

1. اشتقاق از ریشه سمو که جمع آن اسماء است. سمو به معنی بلندی است. 
2. اشتقاق از ریشه وسم به معنای نشانه گذاری.

الله

لفظ جلاله و مستجمع نامهای الهی در قرآن. مقدسی درباره ریشه لفظ جلاله پنج قول ذکر کرده است. در تفسیر پرتویی از قرآن به ایجاز اینگونه گفته : فعل اله به معنای عبد، تحیر، تضرع، سکن آمده. اله نام معبود است چه حق و چه باطل. الله با حذف همزه و اضافه الف و لام نام همان معبود به حق است و الله نام جامع صفات خداوندی است. این نام مشتقات فراوان در زبانهای مختلف سامی است و ریشه آن به ادیان کهن بازمی‌گردد. سابقه پرستش الله در میان اقوام سامی بسیار بوده و این نام برای آنان به ویژه در دو سه قرن پیش از اسلام در عربستان شناخته شده بود و حتی نام برخی اشخاص عبدالله بوده است. عرب علاوه بر خدایان متعدد، به وجود خدایی مقتدر در آسمانها که خالق است عقیده داشتند. بابلیان او را «ال» میخواندند. نَبطیان به نام «هلا» می‌شناختند. هرودت می‌گوید نبطیان خدایی را به نام «آلیلاه» می‌پرستیده‌اند. این واژه در زبان آرامی به صورت Eloi و در زبان اکدی نیز به صورت Allatu به معنای الهه قدیم عرب آمده است.  قُرطُبی برگرفتن اسم لات از لفظ الله را از برخی مفسران نقل می‌کند.

رحمان و رحیم

این دو نام بارها در کنار یکدیگر آمده‌اند. دو نام مشتق از ریشه رحم، به معنای مهر و عطوفت در فارسی. هر دو از ریشه‌ای واحد اخذ شده‌اند مانند ندمان و ندیم.

تفسیر آیه بسم الله الرحمن الرحیم از کتاب ترجمه المیزان

غرض از سراسر قرآن يك امر است و آن هدايت است و اين يك امر با نام خدا آغاز شده‏ است.

مخصوصا اين تناسب از اين جهت روشن‏تر به نظر مى‏ رسد كه كلام خدا با اين جمله آغاز شده، و كلام، خود فعلى است از افعال، و ناگزير داراى وحدتى است، و وحدت كلام به وحدت معنا و مدلول آن است، پس لا جرم كلام خدا از اول تا به آخرش معناى واحدى دارد، و آن معناى واحد غرضى است كه به خاطر آن غرض، كلام خود را به بندگان خود القاء كرده است.

حال آن معناى واحدى كه غرض از كلام خداى تعالى است چيست؟

از آيه: (قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ، يَهْدِي بِهِ اللَّهُ، از سوى خدا به سوى شما نورى و كتابى آشكار آمد، كه به سوى خدا راه مى‏نمايد) …، «سوره مائده آيه ۱۶» و آياتى ديگر، كه خاصيت و نتيجه از كتاب و كلام خود را هدايت بندگان دانسته، فهميده ميشود: كه آن غرض واحد هدايت خلق است، پس در حقيقت هدايت خلق با نام خدا آغاز شده، خدايى كه مرجع همه بندگان است، خدايى كه رحمان است، و به همين جهت سبيل رحمتش را براى عموم بندگانش چه مؤمن و چه كافر بيان مى‏كند، آن سبيلى كه خير هستى و زندگى آنان در پيمودن آن سبيل است، و خدايى كه رحيم است، و به همين جهت سبيل رحمت خاصه‏اش را براى خصوص مؤمنين بيان مى‏كند، آن سبيلى كه سعادت آخرت آنان را تامين نموده، و به ديدار پروردگارشان منتهى مى‏شود، و در جاى ديگر از اين دو قسم رحمتش، يعنى رحمت عامه و خاصه‏اش خبر داده، فرمود: (وَ رَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْ‏ءٍ، فَسَأَكْتُبُها لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ، رحمتم همه چيز را فرا گرفته، و بزودى همه آن را به كسانى كه تقوى پيشه كنند اختصاص مى‏دهم) «سوره اعراف آيه ۱۵۶»

درباره‌ی تفسیر «بسم الله الرّحمن الرّحیم» به دو نمونه از سخنان ائمه اطهار(ع) نیز اشاره می کنیم:

1. حضرت امام صادق(ع): «در ابتداى هر کار کوچک یا بزرگى بگوئید‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ؛‏ یعنى یارى می‌جویم بر این کار به خدایى که تنها عبادت او حق و درست است، نه عبادت غیر او، آنکه فریادرسِ فریادخواهان است و پذیرا و جوابگوی کسانی است که او را می‌خوانند. رحمان و بخشاینده است؛ چون؛ با توسعه‌ی رزق و روزى، بر ما، رحمت می‌آورد، و رحیم؛ یعنى مهربان در دین و دنیا و آخرت ما است که دین را بر ما آسان و سبک قرار داده است، و او بر ما– با جدایى ما از دشمنانش– رحمت آورد».

همچنین آن‌حضرت فرمود: «باء، بهاء و روشنى خدا، سین، سناء و رفعت خداست و میم، مجد و بزرگوارى خداست و اللَّه، معبود هر چیزی است، رحمان، مهربان است به تمام خلقش، رحیم، مهربان به خصوص مؤمنان است».

2. حضرت امام رضا(ع): «گفتن «بسم اللّه الرحمن الرحیم»؛ یعنى نشان می‌‏نهم بر خودم به نشانى از نشانه‌هاى خدا و این نشان، همان عبادت و بندگى است».

تفسیر عرفانی بسم الله الرحمن الرحیم

ابن عربی بیش از دیگران به تفصیل، به معانی باطنی بسمله پرداخته است. او بر اساس طرح خاصی که از آفرینش جهان دارد، تمامی حروف، نقطه، حرکت و سکون هر یک از حروف را در این عبارت به اجزا و عناصر عالم پیوند می‌دهد. او «بسم الله» را متضمن این معنی می‌داند که عالَم به واسطۀ «بسم الله» ظاهر شده است، زیرا اسمای الهی سبب وجود عالم‌اند، و بر آن مسلط و در آن موثرند. به واسطۀ «ب» وجود ظاهر شد و نقطة زیر آن نشانه تمایز میان عابد و معبود است.

ابن عربی همزه وصل را به وجود، و سکون آن را به عدم، که همان وجود محدث است، تعبیر می‌کند و حذف آن را به سبب حرکت حرف «ب»، که عبارت از «ایجاد» است، می‌داند؛ و این «الف» محذوف را همان حقیقتی می‌داند که قائم بر وجود لایزال الهی است.

او علت ذکر «اسم» را تبرک گوینده دانسته است، و برای سه حرف «بسم» طبقاتی از عوالم را، از نظر خویش، برشمرده است. به نظر ابن عربی، ذکر آیۀ «بسم الله الرحمن الرحیم» در ابتدای هر سوره نشانۀ تقدم رحمت حق بر قهر اوست و خداوند به نوعی رحمت خویش را اعلام می‌کند، زیرا سه اسم این آیه اسمای رحمت الهی‌اند. در تفسیر عبدالرزاق کاشی (معروف به تفسیر ابن عربی) نیز حرف «ب» نشانه‌ای از عقل اول یا صادر اول دانسته شده است.

ابن عربی در تفسیر کل عبارت بسمله نیز به بحث مبسوط می‌پردازد و رحیم را در آخر آن صفت پیامبر (ص) بر می‌شمارد که عالم عقل و نفس به وجود او کامل شده است و بسم را راجع به آدم علیه‌السلام می‌داند.

همچنین در بحرالحقائق نجم الدین کبری (متوفی ۶۱۷) و اعجازالبیان فی تأویل امّالقرآن صدرالدین قونوی (متوفی ۶۷۳) شاگرد ابن عربی، تعابیر مشابهی دربارة معانی باطنی حروف بسمله می‌توان یافت. اسماعیلیه نیز هفت حرف «بسم الله» را با امامان هفتگانه و افلاک هفتگانه ارتباط داده‌اند و برای هر یک از حروف، رمزی از اوصاف خداوند قائل شده‌اند.

چرا اول همه سوره ها بسم الله الرحمن الرحیم می آید؟

بسم الله الرحمن الرحیم 114 بار بر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نازل شده است؛ در 113 سوره به عنوان سرفصل آمده و از آنجا که اول سوره توبه بسم الله نازل نشده و در سوره نمل علاوه بر ابتدای سوره، در آیه «إنّه من سلیمان و إنّه بسم الله الرحمن الرحیم» نیز این جمله مبارکه آمده است مجموعاً 114 آیه می‌شود. 

برخی از خواص بسم الله الرحمن الرحیم

از مولای متقیان حضرت علی (علیه‌السلام) روایت شده است: وقتی که بسم الله الرحمن الرحیم بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل شد، آن حضرت فرمود: اولین بار که این آیه بر حضرت آدم نازل شد فرمود: تا زمانی که فرزندان من این آیه را قرائت کنند از عذاب (الهی) در امان خواهند بود.

جابر بن عبد الله انصاری می‌گوید: هنگامی که بسم الله الرحمن الرحیم نازل شد، ابر به سوی مشرق گریخت و باد آرام گرفت و دریا طوفانی شد و حیوانات گوش فرا دادند و شیطان‌ها از آسمان رانده شدند و خدای متعال به عزت و جلالش سوگند یاد کرد که بسم الله بر هر چه خوانده شد خداوند آن را با برکت گرداند.

حضرت امام جعفر صادق عليه السلام فرمود: اگر كسى از شما موقع وضو نام خدا را بر زبان جارى نكند، شيطان در وضو او شركت مى كند و اگر انسان هنگام خوردن و آشاميدن و لباس پوشيدن ((بسم الله )) نگويد، شيطان در آن كارها شركت مى كند. 

ابوحمزه ثمالى مى گويد: على بن حسين عليه السلام به من فرمود:اى ثمالى ! هنگامى كه وقت نماز برسد، شيطان مى آيد و روى شانه مى نشيند و مى گويد: آيا نام خدا را برده اى ؟ اگر بگويد: بلى از او دور مى شود و اگر بگويد: خير، بر شانه او مى نشيند تا اين كه نماز خوانده شود و مردم پراكنده گردند. ابوحمزه ثمالى مى گويد: عرض كردم : آيا آنها قرآن نمى خوانند؟ آن حضرت فرمودند: چرا ولى آن چه تو فكر مى كنى نيست .اى ثمالى ! مراد بلند گفتن ((بسم الله الرحمن الرحيم )) است كه شيطان را دور مى كند. 

از حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم نقل شده : اگر انسان هنگام سوار شدن ((بسم الله )) بگويد، ملكى پشت سر او سوار مى شود و از او محافظت مى كند، تا زمانى كه پياده شود. و اگر سوار شد و ((بسم الله )) نگفت ، شيطان پشتش سوار مى شود و به او مى گويد: آواز بخوان . اگر گفت : من آواز ندارم و نمى توانم بخوانم به او مى گويد: مست و بى حال شو. او مست مى شود، تا وقتى پياده شود. 

بسم الله الرحمن الرحیم با پس زمینه زیبا

امیدواریم از این مطلب استفاده لازم را برده باشید. شما می توانید مجموعه‌ای جدید از عکس بسم الله الرحمن الرحیم زیبا و جذاب را نیز در ستاره مشاهده کنید. همچنین فراموش نکنید نظرات خود را در پایین همین مطلب درج بفرمایید.