مترادف واژه دوست، در قرآن كریم، كلماتی مثل صدیق، خلیل، خَلطاء، وَدَّ، ولی و اخوه آمده است.

قرآن كریم، در یك قانون كلّی همه مؤمنین را با هم دوست و برادر می داند، و انتظار دارد، نگاه مؤمنین به همدیگر از همین منظر باشد. قرآن كریم در این راست می فرماید: إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ ...(۱) پس با توجّه به این آیه، همه ی مؤمنین با همدیگر دوست و برادر هستند، و باید برای پیشرفت در امور دنیوی و اخروی خود كمك حال همدیگر باشند و اگر در انتخاب دوست دقّت نكنیم، موجب افسوس در روز قیامت می شود. در قرآن كریم،از قول دوزخیان آمده: یا وَیلَتَی لَیتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلانًا خَلِیلا(۲) ای وای بر من، كاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نكرده بودم.

صحنه ی قیامت، صحنه ی ندامت و پشیمانی است و یكی از موارد حسرت خوردن انسان ها در آن روز، تأسف بر انتخاب رفیق بد است، كه او را از راه راست منحرف كرده است.

بدون شك عامل سازنده ی شخصیت انسان ـ بعد از اراده و خواست و تصمیم او ـ امور مختلفی است كه مهمّ ترین آن ها همنشین و دوست و معاشر است، چرا كه انسان خواه ناخواه تأثیرپذیر است و بخش مهمّی از افكار و صفات اخلاقی خود را از طریق دوستانش می گیرد.(۳)

در آیه ای دیگر از قرآن كریم، به یكی از حالات دوستان بد و صفات زشتی كه دارند، پرداخته می شود و این كه فقط مؤمنین می تواند برای شما دوستان خوبی باشند.... وَ إِنَّ كَثِیرًا مِنَ الْخُلَطَاءِ لَیبْغِی بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ إِلا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَقَلِیلٌ مَا هُمْ ...(۴) بسیاری از دوستان و افرادی كه با هم سر و كار دارند به یكدیگر ستم می كنند، مگر كسانی كه ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده اند، امّا عده آنان كم است.

آری آن ها كه در معاشرت و دوستی حق دیگران را به طور كامل رعایت كنند و كمترین تعدی بر دوستان خود روا ندارند، كمند، تنها كسانی می توانند، حقّ دوستان و آشنایان را به طور كامل عادلانه ادا كنند كه از سرمایه ایمان و عمل صالح بهره كافی داشته باشند.(۵)

آیه ی دیگر در این مورد، توصیفی از صحنه های قیامت است، كه نشانگر حال دوستان در آن روز می باشد. الْأَخِلاَّءُ یوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلاَّ الْمُتَّقِینَ(۶) دوستان در آن روز دشمن یكدیگرند، مگر پرهیزگاران.

بله تبدیل شدن دوستی هایی كه بر پایه گناه و فساد باشد به عداوت، در آن روز طبیعی است، چرا كه هر كدام از آن ها دیگری را عامل بدبختی و بیچارگی خود می شمرد و تنها انسان های با تقوی هستند كه پیوند دوستی آن ها هم در زندگی دنیا و هم در سرای آخرت موجب بركت می باشد و این به خاطر آن است كه محور دوستی آنان خداوند تبارك تعالی می باشد، نتایج پربار این دوستیها در قیامت آشكارتر می شود.(۷)

آیه بعد نشانگر یك قانون كلّی است، كه مؤمنین در هیچ زمان و حالی دشمنان خدا و رسول او را دوست خود قرار نمی دهند.

... لا تَجِدُ قَوْماً یؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ یوادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ...(۸) هیچ قومی را كه ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند نمی یابی كه با دشمنان خدا و رسولش دوستی كنند ... .

آری در یك دل دو محبّت متضاد نمی گنجد و با ایمان واقعی و كسی است كه با دوستانی رفاقت می كند كه در خط خدا و رسول او باشند.

پی نوشتها

۱. حجرات: ۴۹: ۱۰.

۲. فرقان: ۲۵: ۲۸.

۳. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۵۳ هـ . ش، ج۱۵، ص ۷۲.

۴. ص: ۳۸: ۲۴.

۵. نمونه، ج ۱۹، ص ۲۴۲.

۶. زخرف: ۴۳: ۲۷.

۷. تفسیر نمونه، ج ۲۱، ص ۱۱۰.

۸. مجادله: ۵۸: ۲۲.