باید توجه داشته باشیم که مقابلۀ انسان با خواسته های خودش یک راه و روش برای رشد و کمال است که در مقایسه با راه های دیگر از اهمیت بیشتری در تهذیب نفس و تطهیر روح برخوردار می باشد. اگر بخواهیم راه هایی غیر از مقابله با هوای نفس را برای آشنایی به عنوان نمونه ذکر کنیم باید به روش هایی از قبیل: ارضاء صحیح خواسته های انسان و جهت دهی به آنها، تمرین عملی و تعیین عادت، تغافل و گریز از موقعیت و ... اشاره کرد؛ که هر یک از جایگاه ارزشمندی در مسیر تربیت برخوردار می باشند.  

اما گاهی هم باید ایستاد و به نفس «نه» گفت و از تأمین خواهش های او سر باز زد، تا رشد و تربیت یافتگی تحقّق پیدا کند. اما چرا در مسیر دینداری به چنین روشی برای رشد نیاز داریم؟ پاسخ را با مقدمه ای در باب ضرورت و معنای تربیت آغاز می کنیم.

معنای تربیت و مقاومت هایی که در مسیر تربیت شکل می گیرد

می دانیم که تربیت یافتگی یعنی قدرت پیدا کردن برای انعطاف داشتن و عکس العمل مناسب نشان دادن در موقعیت های گوناگون. اگر هرکس همان گونه که بوده است بماند، خوب یا بد، و «نتواند» در هر شرایطی وضع خود را متناسب با آن شرایط تغییر دهد، این فرد تربیت شده نیست؛ هرچند بسیاری از اوقات، خوب رفتار کند. «تربیت» با «تغییر» هم خانه است.

بسیاری از اوقات ما آدم ها تنها با همان خوبی هایی که با آن زاده شده ایم زندگی می کنیم و تمام عمر از ارثیۀ صفات خوب پدری و مادری استفاده می کنیم. آن وقت اسم آدم حسابی هم روی خودمان می گذاریم. در حالی که آدم حسابی کسی است که حسابی خود را تغییر و تکامل داده باشد و و در این راه حساب خود را رسیده باشد.

خوبی های موروثی و غیر اکتسابی ما، دلیل خوبی برای خوبی ما نیست. آدم خوب یعنی آدم خودساخته و تغییریافته. به این ترتیب وقتی می خواهیم خود را تربیت کنیم، تغییر بدهیم و تکامل ببخشیم، و برای حضور در جامعه و زندگی با اقتضائات گوناگونی که دارد، آماده شویم، با مقاومت هایی در درون خود مواجه می شویم. مقاومت هایی که یا ناشی از تنوّع امیال ماست و یا ناشی از تعارض خواسته های ما با شرایط بیرونی و موقعیت های ما.

از اینجا مبارزه با تمایلات و خواهش های نفسانی آغاز می شود. پس مقابله با دل بخواهی ها یک رکن اساسی برای  تربیت است و چون ماه رمضان با رایج ترین و ابتدایی ترین خواسته های انسان در تقابل است، لذا یک ماه تربیتی است.

چرا در دینداری، همیشه مجبوریم با امیال طبیعی خود مبارزه کنیم؟

 اما در اینجا خوب است به یک سؤال اساسی جواب بدهیم: چرا در مسیر دینداری همیشه مجبوریم با امیال طبیعی خود مبارزه کنیم؟ اگر این امیال و کشش های طبیعی ما بد هستند، چرا خدا آنها را از اول، در وجود ما قرار داده است؟ این سؤال وقتی اهمیت فوق العاده پیدا می کند که ما می پذیریم گاهی اوقات آدم ها در اثر بداخلاقی به چیزهایی علاقه مند می شوند که به ضرر دیگران است، یا حتی صریحاً آشکار است که به ضرر خودشان است، اینجا هیچ کس به انسان حق نمی دهد علاقۀ خود را پیگیری کند. و این سؤال که چرا خدا چنین علاقه ای را در وجود ما قرار داده است، در ذهن انسان پررنگ تر می شود.

مثلاً اگر کسی علاقه به ضرب و شتم دیگران داشت و از این کار لذت می برد، نه تنها همه از او می خواهند که با خواست خود مبارزه کند، بلکه جلوی او را می گیرند و نمی گذارند او به خواستۀ خودش برسد.  اما «مشکل آدم ها با دین» که باعث می شود نتوانند با دستورات دینی کنار بیایند، این است که اکثراً تصوّر می کنند «دین»، آنها را از «اموری» بازداشته است که آن چنان ضرری ندارند؛ و حتی در مواردی مانند روزه، فکر می کنند خوردن و آشامیدن، نه تنها ضرری ندارند بلکه ضروری هم هستند.

نکتۀ مقدماتی که در پاسخ به این سؤال باید به آن اشاره کرد، این است که خدا هیچ وقت مخالف لذت بردن بندگانش نیست و با راحت بودن و شادی بندگان خود نه تنها مخالفت ندارد، بلکه از بهره مندی بندگان خود از چنین مواهبی خرسند هم می شود. هرکسی هم که دنبال لذت، راحت و شادی است نباید خدا را مانع خود ببیند. خدا حتی ابتداءً هم تقسیم نمی کند که در این دنیا سختی بکش و در آن دنیا آسوده باش.

تصور «خدا مخالف لذت بردن ما در این دنیاست» عوارض فردی و اجتماعی دارد:

غیر از اینکه این تصوّر، تصوّر اشتباهی نسبت به خدا است، باید گفت این روحیه و احساس که خدا مانع لذت بردن ما است، باعث خراب شدن رابطۀ ما با خدا هم می‏شود. نباید خدا را بخیل بدانیم. اینکه فرموده اند خدا نزد دل های شکسته است(1) و یا خدا به محرومین عنایت دارد(2)، اتفاقاً به همین دلیل است که اصل بر دل شاد بودن و بهره مند بودن است. به همین دلیل برای آنها به صورت های مختلف در دنیا و آخرت جبران می کند.(3)

1. یاد نکردن خدا در هنگام شادی: شاید به دلیل همین تصوّر غلط که فکر می کنیم خدا اصالتاً «محرومیت» را بیشتر می پسندد، است که هنگام شادی خود را از خدا دور می دانیم و یاد خدا نمی کنیم. و این، ارزش به یاد خدا افتادن ما را در هنگام غم هم کم می کند.

2. دلگیر شدن از خدا: خیلی از گنهکاران به همین دلیل که فکر می کنند خدا با لذت بردن بندگانش مخالف است، قلباً از خدا و دین او ناراحت و دلگیر هستند و به همین دلیل هم گاهی به دین گریزی و حتی دین ستیزی هم کشیده می شوند.

3. پدید آمدن تصور اجتماعی نادرست از دینداران: از نظر اجتماعی هم تصوّر غلطی از دینداران برای دیگران پدید می آید و یکی از دلایل مهم مورد تمسخر قرار دادن دینداران هم همین است. گاهی هم چنین تصوری موجب عقب ماندگی هایی در برخی از پیشرفت های مادی در جامعۀ دینی شده است.

در مقابل، این نگاه خیلی ارزش دارد که بدانیم خداوند متعال دوست دارد بندگانش، هم در دنیا و هم در آخرت لذت ببرند. و بیشترین اجر یک کار خوب و ارزشمند را هم برای این قرار داده است که بتوانیم دل کسی را شاد کنیم،(4) و یا موجب راحتی و رسیدن دیگران به خواسته ها و دوست داشتنی هایشان بشویم.(5) اصلاً بنای اولیه بر زجر کشیدن نیست. به همین دلیل است که در ماه رمضان وقتی گرسنه می شوی، خدا تحویلت می گیرد، چه تحویل گرفتنی!(6) چون بنا نبوده تو گرسنگی بکشی. این گرسنگی خارج از قاعده است.

نتیجۀ بی خبری از چرایی دستور دین به مقابله با نفس

بله، در این تردیدی نیست که بالاخره در دستورات دینی، مقابله با هوای نفس فراوان دیده می شود؛ که چرایی آن را توضیح خواهیم داد. اما چون از چند و چون ماجرا بی خبریم، دچار دین گریزی و یا لااقل بد دینداری کردن می شویم. بد دینداری کردن یعنی خیلی هم که آدم خوبی باشیم، تسلیم خدا می شویم، اما مشتاق خدا نمی شویم، و روش و راه رسیدن به خدا را نمی پسندیم. مثل احساس بعضی از پشت کنکوری ها.

الان در دبیرستان ها، دانش‏آموزهای پیش دانشگاهی باید برای قبول شدن در کنکور حسابی درس بخوانند تا بتوانند به دانشگاه بروند. بچه ها دانشگاه رفتن را دوست دارند، اما سختی عبور از کنکور و مقدمات آن را دوست ندارند. لابد پیش خود می‏گویند: «چارۀ دیگری ندارم، باشد عیبی ندارد. باید تحمل کنم.» در این راه زجر می‏کشد. رفقایش به بازی می‏روند، اما او نمی‏رود و کفّ نفس می‏کند. اما گاهی غر هم می زند. گاهی هم می گوید: «کاش کنکور نبود، بدون این همه سختی می رفتیم دانشگاه، اینقدر سختی نمی کشیدیم.»

اگر چنین وضعیتی در دینداری پیش بیاید و کسی توأم با غرولند کردن عبادت کند، معلوم است که بهرۀ چندانی نخواهد برد و جزء آدم های حداقلی خواهد بود. شاید هم بِبُرد و اساساًً عطای دین را به لقایش ببخشد و برود.

خیلی از اوقات، توفیقاتی که از ما سلب می شود و یا شامل ما نمی‏شود، به خاطر همین حرف‏های ته دلی تلخی است که می زنیم و به آن اهمیتی نمی‏دهیم. خدا ته دل ما را هم می‏بیند. یک مدتی که این جور حرف‏های بد از ته دل عبور کند، خدا از انسان رو برمی گرداند. معلوم می شود ما با علم به فلسفۀ احکام الهی و یا با تهذیب نفس از بارهای اضافی، خود را آمادۀ پذیرش دین نکرده ایم. باید مراقب باشیم که مبادا مصداق «کَرِهُوا ما أنزَلَ الله»(7) قرار بگیریم.

چرا در دینداری، مجبوریم با امیال طبیعی خود مبارزه کنیم؟

1. تزاحم بین امیال انسان ها:  اما پاسخ اساسی که باید آن را بیان کرد این است که اساساًً این طبیعت دنیا است که مانع ماست و بسیاری از مبارزه با نفس ها را اقتضا می کند. وقتی دل بخواهی های ما با دل بخواهی های دیگران در تعارض قرار می گیرد، موجب انواع مبارزه با نفس ها می شود؛ این چه ربطی به خدا دارد؟! او که با ما مقابله ای ندارد؛ جز اینکه در مقام داوری، قبل از پدید آمدن بسیاری از مشکلاتی که از چشم بشر پنهان است، با یک برنامه ریزی هوشمندانه، تدابیری را اتخاذ کرده و دستوراتی را صادر نموده است، که از این تزاحم(8) بتوانیم عبور کنیم.

این اولین علتِ فهمیدنیِ بسیاری از محدودیت های دینی است که خداوند از باب تزاحم بین امیال انسان ها احکامی را وضع نموده است. هرچند این تزاحم ها به سهولت دیدنی و دریافت کردنی نیستند و یا راه خروج از آنها برای ما به سادگی قابل درک نیست! و الا دین گریزی ها کمتر می شد. اما به هر حال ما آدم ها وقتی می خواهیم با هم زندگی کنیم، باید جا را برای یکدیگر تنگ نکنیم و با هم لذت ببریم و راحت باشیم.

البته هر چقدر بشر بیشتر از عقل خود استفاده کند و تجربۀ عمومی بشر به کمک بیاید و باور کند که برای زندگی راحت، راهی جز مبارزه با نفس ندارد، دین گریزی ها کمتر خواهد شد. امیر مؤمنان(ع) نیز همین مطلب را تصریح فرموده اند: «طَلَبْتُ الْعَیْشَ فَمَا وَجَدْتُ إِلَّا بِتَرْکِ الْهَوَی فَاتْرُکُوا الْهَوَی لِیَطِیبَ عَیْشُکُم‏؛ زندگیِ راحت را جستجو کردم، پس آن را نیافتم مگر در ترک هوای نفس. پس هوا (و هوس) را برای گوارا شدن زندگی تان رها کنید.»(9)

2. تزاحم بین امیال هر انسان: دومین علّت برخی از محدودیت هایی که دستورات دینی اقتضای آن را دارند، این است که تزاحم و کشمکشِ بین امیال انسان، و اشتباهاتی که در زمینۀ رسیدگی به این تزاحم و حلّ  وفصل این کشمکش رایج است و رخ می دهد، نیاز به دستورات بازدارنده را ایجاب کرده است.(10)

وقتی ما به علاقه های گوناگونی که داریم توجه می کنیم، به سهولت می یابیم که بخشی از علاقه های والا و بلند معنوی ما، معمولاً پشت سر علاقه های سطحی و پیش پاافتادۀ ما پنهان می مانند، و یا گاهی زیر پای آنها دفن می شوند. دین با دستوراتی که می دهد راه تنفّس برای آن علاقه های اتفاقاً عمیق تر و ماندگارتر را باز می کند، و امکان پیدا شدن و پاسخ یافتن آنها را به ما می دهد.

این دستورات، عموماً در مقابله با خواسته های انسان تلقّی می شوند، تا حدی هم این چنین به نظر می رسند، اما با یک نگاه دقیق می توان دریافت که این دستورات اتفاقاً مطابق میل آدمی تنظیم شده اند و اولاً خواسته های پنهان و برتر ما را بیرون می کشند و ثانیاً پاسخ دادن به آنها را برای ما میسور می کنند.

وقتی امیر مؤمنان(ع) می فرمایند: «فِی خَلافِ النَّفسِ رُشدُها؛ مسیر رشد نفس انسان، در مخالفت کردن با آن است.»(11)، به همین واقعیت اشاره دارند که مبارزه با دل بخواهی ها، نتیجه اش چیزی جز تقویت روح انسان نیست؛ و در واقع بخش هایِ برترِ تقاضاهای روحی انسان در این روش رشد می کند.

به همین دلیل دستورات دینی اگرچه ابتدائاً سخت به نظر می رسند، ولی بعد از اجرا و یا در حین عمل به آنها، شیرینی خاص خود را به کام انسان می نشانند؛ شیرینی و دل بخواهی خاصی که هرکس مزۀ آن را چشیده باشد، هرگز نمی تواند از آنها چشم پوشی نماید. مگر آن روایت را دربارۀ شادی هنگام افطار نشنیده ایم که فرمود: «لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ فَرْحَةٌ عِنْدَ إِفْطَارِهِ وَ فَرْحَةٌ عِنْدَ لِقَاءِ رَبِّهِ؛ روزه دار دو شادی دارد: یکی هنگام افطار و دیگری هنگام ملاقات پروردگارش.»(12) این شادی هم، در اثر پاسخ یافتگی خواسته های معنوی ماست. اگر با مبارزه با امیال سطحی نفس، به آن خواسته های عمیق تر میدان بدهیم و آنها را بیابیم، خواهیم دید که لذت حاصل از آنها نیز بسیار عمیق تر و افزون تر است.

البته این گونه لذت ها، هنوز بدون حضور پررنگ «عشق به پروردگار عالم» است. اگر آن عشق هم پای به میدان بگذارد، دیگر جای سخن گفتن نیست، جای دست افشانی و سرمستی است؛ و جای سکوت است و سیر در آفاق نورانی وصال. باز به همین دلیل است، که ما پس از اجرای دستورات دینی و بردن لذت آن، به خدا بدهکار هم می شویم. و باید یک سلسله اذکار برای تشکر و یک سری اعمال شاکرانه برای پرداخت این بدهی در نظر بگیریم و جایی هم برای عُجب و غرور باقی نمی ماند.

وضعیت محدود حیات بشری، مانع لذّت بردن ما / نتیجۀ لذت کامل از دنیا

پس آن چیزی که مخالف لذت بردن ماست و گاهی در زبان احکام فقهی و حقوقی دین، به ما می‏گوید: از لذائذ حرام چشم بپوش، و یا در مقام توصیه‏های اخلاقی می‏گوید: از لذائذ حلال هم کمتر استفاده کن، طبیعت ماست، وضعیت محدود حیات بشری در این دنیاست. همچنان که با پیشرفت علم و دانایی بشر، از این دست احکام به زبان علومی مانند بهداشت و تغذیه فراوان بیان شده است. و اتفاقاً در بسیاری از موارد دستوراتشان با دستورات قدیمی دین یکسان درآمده اند.

ما می‏خواهیم در این طبیعتی که در آن زندگی می کنیم، به خدا برسیم، اما طبیعت این دنیا خصوصیاتی دارد که در لذت بردن انسان محدودیت هایی ایجاد می‏کند. اگر انسان لذتی کامل از دنیا ببرد، دیگر جایی برای لذت بردن از خدا باقی نمی ماند، ظرفیتی برای فهم خدا و معرفت به او باقی نمی ماند، اینجاست که روزه با بازداری انسان از پاسخ دادن به بخشی از نیازهای مادی، جا را برای پاسخ یافتن بسیاری از نیازهای معنوی او باز می کند. و آن دهان دیگر را، در روح انسان می گشاید. مولوی در کلام شیرین خود این معنا را در ابیات متعدد و مشهوری به نظم درآورده است:

این دهان بستی، دهانی باز شد

کو خورندۀ لقمه های راز شد(13)

لب فروبند از طعام و از شراب

سوی خوان آسمانی کن شتاب(14)

جوع مر خاصان حق را داده اند

تا شوند از جوع، شیر زورمند

گر تو این انبان ز نان خالی کنی

پر ز گوهرهای اجلالی کنی(15)

طفل جان از شیر شیطان باز کن

بعد از آنش با ملک انباز کن(16)

لذت زیاد دنیا، مانع درک لذّت با خدا بودن

پس این دنیاست که با لذت های ما مخالفت می کند. این دنیاست که لذت کمش هم نمی گذارد آدم از خدا لذت ببرد. ولی در آن دنیا است که در کنار همۀ لذائذ فراوانش، انسان می تواند از خدا هم لذت ببرد. لذت طلبی تو که ایرادی ندارد. تو اصلاً به خاطر همین لذت طلبی باید به آغوش خدا بروی و از دنیا متنفّر بشوی، بگویی: خدایا کِی می شود آن دنیا بیایم پیش تو؟ که آنجا هر چقدر غرق در لذائذ باشم، باز هم شوق به دیدار اولیایت از دل من نمی رود.

 اما در این دنیا تا یک کمی دنبال لذائذ دنیا می رویم، دیگر یادمان می رود ما یک روزی آرزویی داشتیم به نام دیدار حضرت مهدی، امام زمان مان(عج). دیگر این آرزو از دل ما رفت. این دنیا طبیعتش این گونه است که هر چقدر شهوترانی کنی، کمتر ظرفیت علائق الهی در وجودت می آید. لذت با خدا بودن را نمی فهمی.

این کلام رسول خدا(ص) را باید در قلب خود به یادگار داشته باشیم که می فرمایند: «مَنْ أَکَلَ مَا یَشْتَهِی وَ لَبِسَ مَا یَشْتَهِی وَ رَکِبَ مَا یَشْتَهِی، لَمْ یَنْظُرِ اللَّهُ إِلَیْهِ حَتَّی یَنْزِعَ أَوْ یَتْرُکَ؛ آن کس که هر چه خواهد بخورد، و هر چه خواهد بپوشد، و بر هر چه خواهد سوار شود، خداوند به او نظر (لطف) نکند تا بمیرد یا اینکه این رویه را ترک کند.»(17) گشودن رازهای سر به مهر این کلام شریف نیازمند درکی است که از حد فهم ما فراتر است.

3. شیرینی بخور، اما بعد از شام(سومین پاسخ به سوال «چرا در دینداری، مجبوریم با امیال طبیعی خود مبارزه کنیم؟»): گاهی هم فلسفۀ دستورات ضد هوای نفسی دین به این گونه است: خدا نمی گوید از لذائذ مادی کاملاً چشم پوشی کن، بلکه گاهی به بهره برداری از لذائذ دنیا هم توصیه می کند: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللَّهِ الَّتی‏ أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ؟ قُلْ هِیَ لِلَّذینَ آمَنُوا فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا، خالِصَةً یَوْمَ الْقِیامَة؛ بگو: چه کسی زینت های الهی را که برای بندگان خود آفریده، و روزی های پاکیزه را حرام کرده است؟! بگو: اینها در زندگى دنیا، براى کسانى است که ایمان آورده‏اند (اگر چه دیگران نیز با آنها مشارکت دارند ولى) در قیامت، خالص (براى مؤمنان) خواهد بود.»(18) «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُمْ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، از نعمت های پاکیزه ای که روزیتان کرده ایم بخورید.»(19)

و برخی دستورات را هم برای بهتر لذت بردن از همین شهوات دنیا به انسان می دهد. منتها می گوید شهوات، شیرینی هستند؛ اگر قبل از شام شیرینی بخوری دیگر نمی توانی شام بخوری. اول شامت را بخور بعد شیرینی بخور. اتفاقاً شیرنی بعد از غذا مفید هم هست.

دیده اید گاهی آدم به مهمانی می رود، اول یک شیرینی دل چسب مقابلش می گذارند و به او تعارف می‏کنند. اما او می‏گوید: نه، خیلی ممنون، اگر الان شیرینی بخورم دیگر نمی‏توانم شام بخورم، بعد از شام آن را خواهم  خورد. در بسیاری از موارد، مبارزه با نفس، یعنی ما فعلاً دنبال شام معنوی هستیم، شیرینی‏ مادی را هم می‏خوریم، اما بعد از شام.

در مورد ماه رمضان وضع معلوم است. خودِ میزبان اجازه نمی‏دهد تا میهمانش از لذت شام معنوی محروم شود. لذا او را از شیرینی قبل از غذا محروم می کند. روزه، یک سلسله لذّات حلال دنیا را بر ما حرام می‏کند، تا انسان به انواع بالاتری از لذّات، یعنی به لذّات معنوی، برسد. روزه با تضعیف وجه حیوانی وجود انسان از طریق محروم کردن او از لذت های سطح پایین دنیایی، آن ساحت بُعد الهی انسان را تقویت می کند؛ تا انسان در فرصت این چشیدن لذت معنوی، بتواند اولاً به «به سوی خدا رفتن» و «از خدا لذت بردن» بیشتر علاقه مند بشود، و ثانیاً با «به سوی خدا رفتن» و «از خدا لذت بردن»، بهتر راه را یاد بگیرد.

رمضان، از نگاه خدا ...

فکر می کنم خدا برای یک رابطۀ عاشقانه از جانب بنده اش دلش تنگ شده است. دوست دارد تو هم یک بار به او عاشقانه نگاه کنی. از این همه حواس پرتی تو خسته شده و می خواهد تو به او توجه کنی؛ نه چون به تو و توجه تو نیازمند است، چون به تو علاقه دارد و هر دوستی دوست دارد دوستش به او توجه کند، و می خواهد تو به این وسیله ارزش پیدا کنی.

تازه تو هم که دوست او هستی، فقط فراموش کرده ای؛ می خواهد به یادت بیاورد. اکثر اوقات که در خانۀ او می روی برای خودت می روی، او را نمی خواهی، خودت را می خواهی، و برای خودت بیشتر می خواهی. کمی جلوی ارضاء خواسته هایت را گرفته است تا «او» را ببینی و ببینی که «او» را می خواهی. خدا اهل محبت است و اساساًً عالم را برای محبت آفریده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پی نوشت ها:

1) «سُئِلَ أَیْنَ اللَّهُ؟ فَقَالَ: عِنْدَ الْمُنْکَسِرَةِ قُلُوبُهُم؛ از رسول خدا(ص) پرسیده شد که خدا کجاست؟ فرمود: در نزد دل های شکسته». الدعوات، ص120، ح282.

2) رسول خدا(ص) فرمودند: «الفُقَراءُ أصدِقاءُ الله؛ فقرا، دوستان خدا هستند.»، میزان الحکمه، ج10، 16007.

3) امام صادق(ع) فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَلْتَفِتُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَى فُقَرَاءِ الْمُؤْمِنِینَ شَبِیهاً بِالْمُعْتَذِرِ إِلَیْهِمْ فَیَقُولُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی مَا أَفْقَرْتُکُمْ فِی الدُّنْیَا مِنْ هَوَانٍ بِکُمْ عَلَیَّ وَ لَتَرَوُنَّ مَا أَصْنَعُ بِکُمُ الْیَوْمَ؛ خداوند در روز قیامت با نگاهی پوزش خواهانه به فقرای از مؤمنین می نگرد، و می فرماید: به عزت و جلالم سوگند، که من شما را در دنیا از روی خواری و بی اعتناییِ به شما فقیر نکردم. و امروز خواهید دید که (در جبران آن فقر) با شما چه رفتاری خواهم کرد. الکافی، ج2، ص261، باب فضل فقراء المسلمین، ح9. همچنین نگاه کنید به: میزان الحکمه، جلد 10، باب 3234 – 3237.

4) رسول خدا(ص) فرمود: بهترین کار در نزد خداوند، شاد کردن مؤمنین است؛ إِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِدْخَالُ السُّرُورِ عَلَى الْمُؤْمِنِین‏. الکافی، ج2، ص189، باب ادخال السرور علی المؤمنین، ح4.

5) امام صادق(ع) فرمود: یقیناً، در نزد خدا، برآورده ساختن حاجت مومن محبوب  تر است از بیست حجی که در هر کدام از آنها صد هزار(دینار یا درهم هجده نخود) خرج شود؛ لَقَضَاءُ حَاجَةِ امْرِئٍ مُؤْمِنٍ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ مِنْ عِشْرِینَ حَجَّةً کُلُّ حَجَّةٍ یُنْفِقُ فِیهَا صَاحِبُهَا مِائَةَ أَلْف‏. الکافی، ج2، ص193، باب قضاء حاجة المؤمن، ح4.

6) قال ابوالحسن الرضا(ع) : نَوْمُ الصَّائِمِ عِبَادَةٌ وَ صَمْتُهُ تَسْبِیحٌ وَ دُعَاؤُهُ مُسْتَجَابٌ وَ عَمَلُهُ مُضَاعَفٌ وَ قَالَ إِنَّ لِلصَّائِمِ عِنْدَ إِفْطَارِهِ دَعْوَةً لَا تُرَدُّ؛ خواب روزه دار عبادت و سکوتش تسبیح و دعایش مستجاب و عملش دوچندان است. و نیز فرمود: روزه دار به هنگام افطار یک دعای مستجاب دارد. الدعوات، ص27، باب 1، فصل 2، ح45 و 46.

7) سوره محمد(ص)، آیه 9: «ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ؛ این به دلیل آن است که ایشان آنچه خدا نازل کرده است (قرآن و احکام و دستورات آن) را خوش نداشتند، پس خدا هم اعمالشان را تباه و بى‏اثر کرد.»

8) برای یکدیگر ایجاد مزاحمت کردن.

9) مستدرک الوسائل، ج11، ص192، ح12718.

10) تزاحم و تعارض امیال، باید در مباحث مربوط به انسان شناسی مورد بحث قرار گیرد.

11) تحف العقول، ص91.

12) الکافی، ج4، ص65، باب ما جاء فی فضل الصیام، ح15.

13) مثنوی معنوی، دفتر 3/ 3747.

14) مثنوی معنوی، دفتر 5/1730.

15) مثنوی معنوی، دفتر 5/2838.

16) مثنوی معنوی، دفتر 1/1639 و 1640.

17) تحف العقول، ص38.

18) سوره اعراف، آیه 32. (ترجمه: قرآن کریم، ترجمۀ آیت الله ناصر مکارم شیرازی.)

19) سوره بقره، آیه 172.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

منبع : رجانیوز (www.rajanews.com)