جايگاه حجاب از ديگاه روانشناسي چه مي باشد؟

حجاب و حرمت خود (احساس ارزشمندي)

از نظر روان‏شناسي، قطعيترين عامل رشد انسان «ميزان ارزشي» است که هر فرد براي خود قائل است‏10؛ به عبارت بهتر، نافذترين عامل رشد رواني و شخصيتيِ انسان، سطح حرمت خود (esteem - Self) او است. درجه ارزيابي فرد از خود، حرمت خود خوانده ميشود و در واقع باز خوردي از مورد قبول بودن و مورد قبول نبودن به شمار ميآيد. اين قضاوت در قالب رفتارهاي کلامي و غير کلامي بروز ميکند و گستره‏اي است که فرد خود را در آن پهنه توانا، مهم، موفق و با ارزش و يا ناموفق و بيارزش ميداند11.

چنان که گذشت، «سطح حرمت خود» در سازش يافتگي هيجاني، اجتماعي و عاطفي تأثير بسيار دارد و از عوامل تعيين کننده اساسي در شکل‏دهي الگوهاي رفتاري و عاطفي است؛ به گونه‏اي که ترديد افراد در ارزشمنديشان به ناتواني در رسيدن به زندگي عاطفي موزون ميانجامد. اين افراد همواره از آشکار شدن ناتوانيهاشان هراسناکند و صحنه را ترک ميکنند. از طرفي خلاقيت با «سطح حرمت خود» رابطه کاملاً مستقيم دارد12.

به راستي آيا برهنه شدن و کشاندن رفتارهاي جنسي به کوچه و خيابان به آدمي ارزش ميدهد و انسان را از احساس ارزشمندي بهره‏مند ميسازد؟ البتّه شايد احساس رضايت آني و زود گذر پديد آورد، ولي کم‏تر کسي است که بر خورداري از اين حالت و رفتار را ارزش تلقي کند و شخص برخوردار از اين روحيه را ارزشمند بداند. افزون بر اين، تأمين هر خواسته‏اي هميشه با احساس رضايت همراه نيست. در جامعه‏اي که برهنگي تمام شريان‏هاي آن را پر کرده و زن و مرد همواره در حال مقايسه داشته‏ها و نداشته‏هاي خويشند، انسان‏ها در تشويش مستمر و دلهره هميشگي فرو ميروند؛ زيرا رقابت و مقايسه در ميداني رخ مينمايد که ظرفيت رقابت ندارد و بدين سبب، آدمي به تنوع طلبي حريصانه کشيده ميشود. بيترديد تا وقتي اين انديشه فضاي ذهن آدمي را آکنده است، فرصتي براي بروز خلاقيت و ابتکار باقي نميماند. ذهنِ مشغول به تصاحب دل ديگران و جلب نظر مردان و پسنديده شدن، هرگز انديشه علمي را بر نميتابد و نميتواند يافته‏اي تازه عرضه کند. او در پي آن است که در وضعيت موجود پسنديده شود نه آن که وضعيت را تغيير دهد و با ابتکار و خلاقيت، طرحي نو در اندازد. از سوي ديگر، از آن‏جا که احساس بيارزش بودن تمام وجود اين افراد را پر کرده است، در پي جبران اين کمبود بر ميآيند و چون آسان‏ترين راه رسيدن به اين احساس، مقبول ديگران واقع شدن است، از طريق سکس و عرضه پيکر خود در اين مسير گام بر ميدارند تا به شکلي، احساس ارزشمنديِ از کف رفته خود رإ؛ ّّ جبران کنند. در حالي که شخص بر خوردار از حجاب هرگز چنين نيازي را احساس نميکند. در نگاه او بهترين راه جبرانِ احساسِ ارزشمندي آن است که خود را از دسترس بيگانگان دور نگهدارد و مقام و موقعيت خود را پايين نياورد13. گويا از همين رو است که ويل دورانت ميگويد: زنان دريافتند که دست و دل بازي مايه طعن و تحقير است.

بنابراين، چنين افرادي هم ارزشمندي را از کف داده‏اند و هم در جبران آن به بيراهه رفته‏اند. راه رسيدن به احساس ارزشمندي پايدار، رفتن در پي کسب صفات ارزشمند و پايدار است.

انسان بر خوردار از حجاب، با دور نگهداشتن خود از دسترس ديگران، سطح ارزشمندي خود را ارتقا ميبخشد تا آن‏جا که مرد، نيازمندانه به آستان وي روي ميآورد. بيترديد اگر زنان اين مفهوم را به طور کامل درک کنند، به پوشيده داشتن و مخفي ساختن پيکر خويش بيش‏تر گرايش نشان ميدهند14 و پي خواهند برد که راه احساس ارزشمندي در دسترس و مقبول بودن لحظه به لحظه نيست. راسل ميگويد: از لحاظ هنري، مايه تأسف است که بتوان به آساني به زنان دست يافت. ويل دورانت نيز ميگويد: آنچه ميجوييم و نيابيم عزيز و گرانبها ميگردد15.

ويليام جيمز به صراحت توصيه ميکند: زنان عزّت و احترامشان به اين است که به دنبال مردان نروند، خود را مبتذل نکنند و خود را از دسترس مردان، دور نگهدارند.

پس حجاب احساس ارزشمندي است؛ که موقعيتي بلند مرتبه براي زنان پديد ميآورد و مردان را در محدوديت فرو ميبرد. اگر چه در بيان به زنان گفته ميشود که پوشيده بيرون آييد؛ ولي واقعيت آن است که به مرد گفته ميشود، بهره برداري جنسي در همه جا ممنوع. چون راه چشم را که نافذترين کانال حسيِ مردان است، نميتوان سد کرد.

حجاب و استحکام خانواده‏

خانواده با اهميّت‏ترين نهاد اجتماعي است. خانواده کانون عشق و اميد و تحقق آرزوهاي آدمي و مرکز تولّد و پرورش نسل بشر است؛ به گونه‏اي که هيچ جامعه‏اي نميتواند بدون خانواده پايدار بماند. در معارف الاهي خانواده مهم‏ترين جايگاه پرورش انسان است. قرآن کريم همسران را «لباس» يکديگر ميداند و بدين ترتيب نقش هر يک را معيّن ميکند. زن و شوهر نزديک‏ترين افراد به يکديگرند و چون لباس، يکديگر را از آفات و آسيب‏هاي عفت سوز و ايمان برانداز حفظ ميکنند16. افزون بر اين، آن‏ها مانند لباس، مايه وقار و آراستگي يکديگرند. بيترديد اين نقش در پرتو تفاوت زن و شوهر شکل ميگيرد. چنانچه زن و شوهر از تعهدات خانوادگي رها باشند، نميتوانند براي يکديگر چون لباس به شمار آيند و عفت و وقار و شخصيت هم را پاس دارند. حجاب از لوازم سامان يافتن چنين بنيادي است و بيحجابي با آن تعارض آشکار دارد؛ زيرا بيبند و باري در پوشش، بيبند و باري در تحريک و احساس نياز را در پي دارد و تأمين نيازهاي شعله‏ور بنياد خانواده را نشانه ميرود17.

غريزه جنسي يکي از علل مهم ازدواج و به وجود آمدن خانواده است؛ امّا براي پايدارياش کافي نيست. بعد از ازدواج به تدريج با گذر زمان اهداف جديد شکل ميگيرد؛ خواسته‏هاي زيستي و جنسي اندک اندک جاي خود را به نيازهاي رواني و امنيتي و عاطفي و شناختي ميدهد و ديگر سرمايه عشق ورزي به تنهايي براي تأمين اهداف خانواده و خواسته‏ها کافي نيست. نخستين شرط دستيابي بدين اهداف و تأمين خواست‏هاي جديد، آن است که زن و شوهر از هويّت و خواست‏هاي فردي دست شويند و به سوي پي ريزي هويتي جمعي گام بردارند. چنانچه هر کس فقط خواهش خويش را پي گيرد؛ زن در جهت تجمل و خودنمايي و مورد پسند واقع شدن در اجتماع و جلب توجّه مردان گام بردارد؛ در دغدغه مقبوليت خويش فرو رود و نقش مادري را به فراموشي سپارد؛ و از آن سوي مرد در انديشه رسيدن به تمکين‏هاي نوتر و پر رونق‏تر به سر برد و نقش پدري را فراموش کند، بنيان خانواده بر باد ميرود. بيترديد کانون خانواده با اموري چون توجّه به لباس و بدن و روي و موي و انگشت نما شدن و مشخص‏تر معرفي کردن خود، پيوند تنگاتنگ دارد و پرداختن بدين امور و فراموش کردن اهداف خانواده و نيازهاي برتر، پايه‏هاي خانواده را متزلزل ميسازد.

حجاب و مسؤوليت پذيري

هر کس در برابر خود و ديگران مسؤول است. انجام موفقيت‏آميز مسؤوليت به استعداد و برخورداري از توانمنديهاي متناسب و ظرفيت‏هاي روان شناختي و جسمي نياز دارد. توفيق در پاره‏اي از مسؤوليت‏ها و حتّي سپردن برخي از مسؤوليت‏ها به حجاب تکيه دارد و افرادي که بيحجابي پيشه ميکنند، توان انجام آن را ندارند. اين گروه ناگزير بايد به خويش پردازند و - چنان که امروزه مشاهده ميکنيم - چاره‏اي ندارند جز آن که انجام آن مسؤوليت‏ها را به ديگران و حتّي مردان بسپارند18. زناني که در پي دلربايي و جلب نظر ديگرانند و جز عرضه پيکر خود به چيزي نميانديشند، هرگز نميتوانند غمخوار همنوع خود باشند؛ در برابر خانواده و اجتماع احساس مسؤوليت کنند و به معنويت خود و اعضاي خانواده و جامعه بينديشند. اين افراد، افزون بر آن که خود به دليل ناتواني يا شانه خالي کردن از انجام دادن مسؤوليت‏هاي فردي باز ميمانند، با روحيه و وضعيت بدني خاص خويش محيط را آلوده و موقعيت را براي فعاليت مسؤوليت پذيرانه نامساعد ميسازند. بر اين اساس، بازدهي فعاليت‏هاي خانوادگي و اجتماعي را کاهش ميدهند و حتّي دقّت عمل را دچار اختلال ميکنند؛ به عبارت ديگر، اين افراد خود ناتوان ميمانند و ديگران را نيز از انجام دادن تعهدات و مسئوليت‏هاشان باز ميدارند. تحقيقات گسترده و به ويژه پژوهش‏هاي ميداني، حاکي از افت توليد و کاهش سطح کيفيت در مراکز آلوده به افراد بيحجاب، بر درستي اين سخن گواهي ميدهد.

اسلام که عاطل و باطل ماندن نيروهاي عظيم انساني و غير انساني را نميپسندد، براي رسيدن به موفقيت در انجام تعهدات و مسؤوليت‏هاي فردي و اجتماعي، استعداد و شرايطي را لازم ميداند که رعايت پوشش خاص يکي از آن‏ها به شمار ميآيد. فرد بيحجاب با رعايت نکردن اين شرط در واقع از قبول مسؤوليت خودداري ورزيده، در پي خواسته‏هاي خود ميرود و حتّي ديگران را از انجام تعهدهاي پذيرفته شده باز ميدارد. بنابراين، حجاب هرگز به معناي محدود کردن حوزه مسؤوليت زن نيست. حجاب شرط موفقيت در انجام دادن مسؤوليت‏ها و سپردن برخي مسؤوليت‏ها است. انسان، با انتخاب بيحجابي از قبول مسؤوليت‏هاي حساس و سنگين شانه خالي ميکند؛ آزاد از هر تعهدي سر بار ديگران ميشود و مسؤوليت‏ها را به ديگران وا ميگذارد.

پينوشت:

1. الميزان، محمدحسين طباطبائي، ج 3.

2. فرهنگ برهنگي و برهنگي فرهنگي، غلامعلي حداد عادل.

3. مجموعه مقالات کنفرانس زن، مقاله حجاب و آزادي.

4. روان‏شناسي شخصيت، يوسف کريمي،

5. روان‏شناسي کمال، دوان شولتس، گيتي خوشدل.

6. مکتب‏ها و نظريه‏هاي روان‏شناسي، سعيد شاملو.

7. روان‏شناسي کمال.

8. فلسفه حجاب، علي محمدي.

9. روان‏شناسي حرمت خود، ناتانيل براندل، هاشمي جمال.

freeman sunfran cisco.196 .Esteem - The Antecedents of self .10

11. بررسي حرمت خود در نوجوانان...، سيد حسن سليمي، مجله روان‏شناسي، شماره 2.