مکر در استعمال عرب، مطابق مفهوم آن در بین فارسی زبانان نیست، در لغت فارسی مکر را به معنای نقشه فاسد و برنامه شیطانی تفسیر و تبیین می کنند، ولی در لغت عرب مکر به معنای چاره اندیشی استعمال شده است و تفهیم معنای منفی یا مثبت از آن با استفاده از قیود و سایر متعلقات جمله میسر می باشد، به عنوان مثال در دو آیه ذیل، مکر خیر و مکر شر، چنین آمده است.

«... وَ اللَّهُ خَیرُ الْماکرِینَ»^[1]

خداوند بهترین( برترین) مکر کنندگان است.

«اسْتِکباراً فِی الْأَرْضِ وَ مَکرَ السَّیئِ، وَ لا یحِیقُ الْمَکرُ السَّیئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ. ..»^[2]

فرار آنها از حقّ و از پیامبرانشان بخاطر استکبار در زمین و نیرنگ های بدشان بود، امّا این نیرنگها تنها دامن صاحبانشان را می گیرد.

البته گاهی ممکن است حال جمله حکایت از مقید نماید و ظاهراً از قیدی استفاده نشده باشد مانند:

«قَدْ مَکرَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَأَتَی اللَّهُ بُنْیانَهُمْ مِنَ الْقَواعِدِ فَخَرَّ عَلَیهِمُ السَّقْفُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ أَتاهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَیثُ لا یشْعُرُونَ»^[3]

آنها که قبل از مشرکین بودند نیز از این توطئه ها داشتند، و خداوند سراغ اساس زندگی آنها رفت وآن را ویران ساخت و سقف از بالا بر سرشان فرو ریخت و عذاب الهی از آنجا که نمیدانستند سراغشان آمد.

طبعاً مکر در این آیه همان مکر شر و نقشه شیطانی است که از سوی مشرکان و انصار آنها اعمال می شد. آنان آیات الهی را همواره تکذیب می کردند و آن را افسانه می خواندند.

بنابراین مکری که در مورد خداوند استعمال شده است به معنای چاره اندیشی و ایجاد سدّ در برابر مکر شیاطین و وسوسه گران است. چنانچه خداوند در مورد کسانی که تصمیم گرفتند حضرت صالح علیه السلام را به قتل برسانند و سپس اعلام کنند ما از قتل او بی خبریم، خود را صاحب مکر معرفی می فرماید.

«وَ مَکرُوا مَکراً وَ مَکرْنا مَکراً وَ هُمْ لا یشْعُرُونَ»^[4]

آنها نقشه مهمی کشیدند و ما هم چاره اندیشی خوبی کردیم در حالیکه آنان را درکی نیست.

پی نوشت ها