برخی افراد به‌غلط این‌چنین می‌پندارند همین‌که نام اسلام و شیعه در شناسنامه آنها درج شد و ادعای مسلمانی و ایمان و شیعه‌گری نمایند برای بهشتی شدنشان کفایت می‌کند. این در حالی است که بر اساس روایات فراوانی که در متون و منابع روایی و اسلامی به‌یادگارمانده، خلاف این مطلب ثابت می‌شود، کمااینکه خدای متعال در قرآن کریم این‌چنین بیان فرموده است: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ؛[۱] آيا مردم گمان كردند همين كه بگويند: «ايمان آورديم»، به حال خود رها مى‏‌شوند و آزمايش نخواهند شد؟!». بر اساس تعالیم قرآنی همه انسان‌ها برای رسیدن به درجه مطلوبی که انتظار آن را می‌کشند می‌بایست صداقت و حقانیت گفتار و عمل خود را ثابت نموده و در آزمون‌های مهمی که خدای متعال در پیشروی آنها قرار می‌دهد، پیروز شوند. از این جهت صرف اقرار به ایمان و شیعه‌گری برای سعادت و عاقبت‌به‌خیری کفایت نمی‌کند، بلکه این موضوع باید در باور و رفتار و عمل نیز خود را نشان دهد. در ادامه تلاش داریم باتکیه‌بر یکی از روایات بسیار زیبای امام محمدباقر (علیه‌السلام) برخی از شاخص‌های کلیدی یک شیعه واقعی را مورد ارزیابی و واکاوی قرار دهیم.

سکانس‌هایی از شیعه واقعی در اندیشه امام محمدباقر (ع)

سکانس اول:  تقویت تقوا و پارسایی
در اندیشه امام محمدباقر (علیه‌السلام) اولین و مهم‌ترین گام برای اثبات شیعه‌گری، قبولی در امتحان و آزمون «تقوا و پارسایی» است. این مطلب در روایت امام محمدباقر (علیه‌السلام) این‌چنین منعکس شده است: «وَ قَالَ ع‏ مَا شِيعَتُنَا إِلَّا مَنِ اتَّقَى اللَّهَ وَ أَطَاعَهُ؛[۲] شيعيان ما نيستند جز آنان كه پرهيزگارى از خداى را در پيش گيرند و فرمانش برند». در واقع بر خلاف ساده انگاری و ساده‌اندیشی برخی افراد که صرف ادعای مسلمانی و شیعه‌گری را عامل و ابزار نجات می‌دانند، با بررسی معارفی که از حضرات معصومین (علیهم‌السلام) برای جامعه بشری به‌یادگارمانده خلاف ادعاهای رایج را می‌توان برداشت کرد؛ چرا که خود اهل‌بیت (علیهم‌السلام) پیش‌گامان تقوا، پارسایی و الگوی عبودیت و بندگی حق‌تعالی بوده و بیشترین رفتار پرهیزکارانه را در زندگی مادی از خود نشان داده‌اند، از طرفی یک شیعه واقعی باید رفتار و سبک زندگی خود را مطابق اولیای راستین دین و امامان معصوم (علیهم‌السلام) سامان دهد. در روایت بسیار زیبای دیگری از امام محمدباقر (علیه‌السلام) این‌چنین وظیفه محبان و شیعیان راستین مشخص شده است: «یَا جَابِرُ بَلِّغْ شِيعَتِي عَنِّي السَّلَامَ وَ أَعْلِمْهُمْ أَنَّهُ لَا قَرَابَةَ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا يُتَقَرَّبُ إِلَيْهِ إِلَّا بِالطَّاعَةِ لَهُ يَا جَابِرُ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ أَحَبَّنَا فَهُوَ وَلِيُّنَا وَ مَنْ عَصَى اللَّهَ لَمْ يَنْفَعْهُ حُبُّنَا؛[۳]... از جابر جعفى از حضرت باقر (عليه السّلام) فرمود: اى جابر سلام مرا به‌شيعيان من برسان و به‌آنان اعلام كن كه بين ما و خدا قرابت و خويشاوندى نيست و راه تقرب به‌خدا فقط اطاعت و فرمانبرى از اوست. اى جابر هر كس كه اطاعت خدا نموده و ما را دوست بدارد او ولىّ و دوست ما است و كسى كه معصيت خدا را كند محبت ما سودى به‌حالش ندارد».

سکانس دوم:  تواضع و فروتنی و رعایت امانت
یکی دیگر از خصوصیات و ویژگی‌های طلایی شیعه و محبّ راستین خاندان عصمت و طهارت (علیهم‌السلام) در اندیشه امام محمدباقر (علیه‌السلام)، برخورداری از شاخص و عنصر ارزشمندی همچون تواضع و فروتنی و ادای امانت است. «أَطَاعَهُ وَ مَا كَانُوا يُعْرَفُونَ‏ إِلَّا بِالتَّوَاضُعِ‏ وَ التَّخَشُّعِ‏ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ؛[۴] و آنان شناخته نمی‏شوند جز به‌فروتنى و خشوع و بازپس دادن امانت». این سه ویژگی طلایی دارای کاربرد فراوانی برای دست‌یابی به‌زندگی سعادتمند است. برخلاف معنا و برداشت‌های سطحی از این اوصاف، باید به این موضوع توجه داشت که این سه ویژگی دارای ابعاد و مراتب بسیار مهم است. تواضع و فروتنی و امانت صرفاً مربوط به آداب زندگی اجتماعی نیست، بلکه نوع رفتار فردی انسان با خدای متعال را نیز در بر می‌گیرد. از این رو این سه ویژگی را باید در حوزه‌های مختلفی همچون ارتباط انسان با خدا، ارتباط انسان با انبیاء و اولیای الهی همچنین ارتباط انسان با همنوعان مورد بررسی و واکاوی قرار داد. بر این اساس تواضع و فروتنی در برابر خدای متعال و تعالیم وحیانی او، اطاعت پذیری و عبودیت را به دنبال دارد و همچنین تواضع و فروتنی در برابر همنوعان، دوری از تکبر و عناد و سرکشی را به ارمغان می‌آورد.  علاوه بر این معنای امانت در ارتباط با خدای متعال نیز معنای وسیع و گسترده دارد. از جمله جلوه‌های امانت‌داری در این خصوص حفظ و نگهداری نعمت‌های مادی و معنوی است که خدای متعال در اختیار انسان قرار داده است. در ارتباطات اجتماعی نیز یک شیعه واقعی هیچ‌گاه در امانت‌هایی که به او سپرده شده است خیانت نمی‌کند.

سکانس سوم: عاشق عبودیت و بندگی حق تعالی
یک شیعه واقعی در اندیشه امام محمدباقر (علیه‌السلام) جلوه‌های ناب عبودیت و بندگی حق‌تعالی را از خود به‌نمایش می‌گذارد. یک شیعه واقعی برنامه‌ای دقیق و منظم در خصوص پایبندی به‌اعمال عبادی دارد و در این خصوص ذره‌ای کوتاهی و سستی به خود راه نمی‌ده. در توصیف این ویژگی شیعیان از امام محمدباقر (علیه‌السلام) این چنین نقل شده است: «شِيعَتُنَا إِلَّا مَنِ اتَّقَى اللَّهَ ... وَ كَثْرَةِ ذِكْرِ اللَّهِ وَ الصَّوْمِ وَ الصَّلَاةِ و ... وَ تِلَاوَةِ الْقُرْآنِ ..؛[۵] شيعيان ما نيستند جز آنان كه پرهيزگارى از خداى را در پيش گيرند ... و ياد كردن بسيار خداوند و روزه‏دارى و نمازگزارى ،...و تلاوت نمودن قرآن... ». برخی از دوستان و محبان اهل بیت(علیه السلام) علی‌رغم محاسن رفتاری و اخلاقی متأسفانه در پایبندی به امور شرعی و عبادی سستی و تعلل از خود نشان می‌دهند و آن طور که وظیفه شیعه‌گری است، رفتار نمی‌نمایند. به‌طور قطع برای دست‌یابی به‌درجات عالی دوستی و تبعیت از خاندان عصمت و طهارت(علیهم السلام) باید نواقص اعمال عبادی را در زندگی خود را بر طرف نمایند.

سکانس چهارم: جلوه‌های ناب اخلاق‌مداری در زندگی
از دیگر  زیبایی‌های سبک زندگی شیعه واقعی، برخورداری کامل از عنصر و شاخص اخلاق‌مداری در تعامل و رفتار با دیگران است. اولین و مهم‌ترین جلوه اخلاق‌مداری در فرهنگ و اندیشه امام محمدباقر (علیه‌السلام) می‌بایست در تعامل و ارتباط با والدین خود را نشان دهد. از این رو هر گونه بی‌اخلاقی و رفتار خلاف‌ منش انسان دوستی از محبان اهل بیت(علیهم السلام) قابل پذیرش نیست. چنانکه حضرت می‌فرمایند: «شيعيان ما نيستند جز آنان كه ... در نيكى به پدر و مادر و رسيدگى در كار همسايگان تهيدست و بيچارگان و بدهكاران و يتيمان و راست گفتارى و ... و سخن نگفتن با مردم جز به نيكى؛ و شيعيان ما در هر چيزى امين خويشاوندانشان هستند»[۶]

پی نوشت ها:
[۱]. سوره مبارکه عنکبوت، آیه ۲.
[۲]. تحف العقول ؛ النص ؛ ص۲۹۵
[۳]. بحار الأنوار، ج‏۶۸، ص۱۷۹، ح۲۸.
[۴]. همان.
[۵]. همان.
[۶]. همان.