ذکر مبارک - درس دوم (سوره بقره آیات 1 تا 5)

بسم الله‌ الرحمن الرحیم
درس دوم ـ سوره بقره آیات 1 تا 5

واژگان
1ـ رَیب: شک.
تفاوت «ریب» با «شک»، آن است که ریب، شك همراه با تهمت است؛ به این معنا که كسى كه در مطلبى شك كند و شبهه‌‌ی اتهام و افتراء نیز داشته باشد.
2ـ للمُتَّقینَ: برای پرهیزکاران، برای باتقوایان.
ریشه‌ی اصلی این کلمه، «وَقی: نگهداری و حفظ شیء در برابر آسیب ها» است، از این رو، «تَقوا» در حقیقت به معنای نگهداری نفس از آسیب های درونى (هواى نفس) و بیرونى (شیطان) و قرار دادن آن در حفاظ اطاعت و بندگی است و نقطه‌ی مقابل آن، «فُجور» است که به معنای شکافته‌شدن حریم اطاعت و بندگی و لجام گسیختگی نفس است. «مُتَّقی» نیز، به کسی گفته می شود که راه تقوا را برگزیده و به آن عمل می کند.
3ـ الغَیب: نهان، هر آن چه از دیده یا از علم نهان است.‏
مقابل آن، «عالَم شهادت» است که به معنای هر چیزی است که دیده می‌ شود و محسوس است.
4ـ یُقِیمُون (اِقامة: بر پا كردن، مداومت داشتن بر امری): برپا می‎‌دارند.
5ـ المُفلِحُون: رستگاران.
اصل «فَلاح» به معنای «شكافتن» است و به فرد رستگار گفته می‌شود؛ زیرا وی موانع را برطرف ساخته و به هدف خود ـ كه همان خیر و صلاح است ـ مى‏رسد.

فضیلت سوره‌ی بقره:
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «هر كه سوره‌ی بقره و آل عمران را بخواند، روز قیامت آن دو سوره چون ابر یا پرده بر سرش سایه مى‏افكنند.»

محتوای کلی سوره‌ی بقره:
این سوره، اولین سوره‏ای است که پس از هجرت و به فاصله‌ی شش ماه در مدینه نازل شده است. فضای کلی حاکم بر سوره، بیان‌‌گر این است که اسلام، دینی پایدار، کامل و جامع و تنها راه سعادت بشر است.

تفسیر
آیه1: «الم»
حروف مقطّعه: برخی نکات در باره این حروف:
1ـ اسراری بین خداوند و پیامبر اوست و علم به این اسرار نیز نزد خود آن‌هاست. روایاتی نیز مؤیّد این نظریه است.
2ـ خداوند با این حروف در صدد بیان اعجاز قرآن است؛ یعنی به مشرکان اعلام می‌‌کند که این قرآن مثل همین حروف (مانند: الف، لام، میم و...) است که شما نیز به آن دسترسی دارید، ولی از آوردن مثل آن عاجز و ناتوانید.
همیشـه بعـد از این حـروف، سخن از اوصــاف قـرآن به میــان آمده است.
امـام سجــاد علیه‌السلام می‏فرماید: «این‌که خداوند فرمود: «(الم * ذلِکَ الکِتابُ...) یعنی این کتابی که بر تو نازل کرده‌‏ام از همین حروف تهجّی است که با آن سخن می‌‏گویید، پس اگر راست می‏گویید مانند آن را بیاورید».
آیه2: «ذٰلِكَ الْكِتَابُ لا رَيْبَ فِيه هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ»
هدف نزول قرآن: قرآن کریم کتاب هدایت است. این هدایت، تنها به معنای ارشاد و راهنمایی به سوی راه حق (ارائه‌‌ی طریق) نیست؛ بلکه به گونه‌ ای است که علاوه بر نشان دادن راه، انسان را تا رسیدن به مقصد (نیل به هدف) نیز همراهی می‌ کند. بنابراین، همه‌‌ی مطالب قرآن ـ حتی بیان تاریخ پیامبران و اقوام گذشته ـ با هدف هدایت بشر نازل شده است.
آیا هدایت قرآن فقط برای پرهیزکاران است؟
در برخی آیات قرآن چون این آیه، هدایت قرآن، مخصوص پرهیزکاران دانسته شده است. «هُدًی لِلمُتّقین» و در دسته‌‌ی دیگر چون آیه‌‌ی 185 سوره بقره «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ ...»، قرآن، مایه‌‌ی هدایت عموم مردم دانسته شده است. در باره این تفاوت باید گفت: نزول قرآن برای هدایت عموم مردم است، ولی تنها گروهی از مردم که از خدا پروا داشته و روحیه‌‌ی پندپذیری دارند، از هدایت‌ها‌ی آن بهره‌مند خواهند شد.
آیه3: «الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ»
صفات متّقین: در این آیه و آیه 4، مهم ترین صفات متّقین ذکر شده است:
صفت اول ـ ایمان به غیب: آنان با بیداری نور فطرت و عقل خویش، به عالم غیب (آن دسته از حقایق عظیم جهان كه درك آن‌ها با حواسّ پنج‌گانه ممكن نیست)، ایمان دارند. بازماندگان از هدایت قرآن، تنها راه پذیرفتن حقایق را امور حسّی و تجربی می‌دانند و از این رو حقایقی چون وجود خداوند، صفات او، فرشتگان و روز قیامت را انکار می‌نمایند.
صفت دوم ـ بر پاداشتن نماز: كه موجب تقویت ارتباط آنان با خداوند است.
صفت سوم ـ انفاق و بذل مال در راه خدا: که سبب اصلاح رابطه‌‌ با خلق اوست.
معنای رزق: معادل لغت «رِزق» در زبان فارسی، واژه‌ی «روزی» است؛ یعنی نعمت و بخششی که روزانه می‏رسد و شامل حال افراد می‏شود.
رزق تنها در مادّیات مانند خوردنی‌ ها و غیره خلاصه نمی‌‏شود؛ بلکه هر آن‌‌چه که انسان برای کمال خویش به آن نیاز داشته باشد، رزق است. به همین دلیل، در دعاهای وارد شده از معصومین، نعمت‌هایی مانند عقل کامل، علم سودمند، مال فراوان و حلال، شخصیّت والا، فرزند صالح، ایمان ثابت و... به عنوان رزق، از خدا طلب شده است.
امام صادق علیه‌السلام، رزق در این آیه را به «علم» تفسیر کرده و ‏فرموده‌اند:
«یعنی از آن‌‌چه که به آن‌ها یاد داده‌‌ایم، بین مردم نشر می‌‌دهند».
پس آموزش معارف الهی از مهم‌ ترین مصادیق انفاق است.
آیه4: «وَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَ مَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَ بِالْاخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ»
صفت چهارم ـ ایمان به آموزه‌‌های پیامبران
صفت پنجم ـ یقین به روز قیامت: متّقین هم‌چنین با ایمان به حقانیّت پیامبر اسلام صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم و آموزه‌‌های دین اسلام و ادیان الهی گذشته، در انجام تکالیف کوتاهی نمی‌‌نمایند؛ زیرا به برپایی دادگاه عدل الهی در روز قیامت یقین دارند.
از این آیات، روشن می‌‌شود، سه اصل توحید، نبوت و معاد و دو رکن نماز و زکات، اساسی‌‌ترین ارکان اعتقادی و عملی مؤمنان را تشکیل می‌‌دهند.
آیه 5: «أُوْلَئكَ عَلىَ‏ هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»
در قرآن کریم هدایت و مترادف‌ های آن با حرف «عَلی» به کار رفته است که نشانه ‌ی رفعت و علوّ است: (علق/11؛ هود/17؛ زمر/22) و ضلالت و مترادف های آن با حرف «فی» به کار رفته که نشانه‌ ی سرکوب شدن است: (سبأ/24؛ انعام/39).

پیام ها
1ـ قرآن کریم، نه تنها نشان‌ گر راه هدایت است؛ بلکه خودش نیز هدایت‌ گر است. «هُدًی لِلمُتّقین» (هدایت به معنای رساندن به مقصد است؛ نه فقط نشان دادن راه.)
2ـ اگر شكّى در قرآن است، به خاطر روحیّه‌ی لجاجت اشخاص است؛ زیرا مطالب آن به گونه‏اى است كه جایى براى تردید باقى نمى‏‌گذارد. «لا رَیبَ فِیهِ»

	دریافت فایل بروشور درس اول PDF
	دریافت فایل word درس دوم
	پرده نگار(پاورپوینت) درس دوم
	فایل صوتی درس دوم ذکر مبارک