قصه آفتابترجمانی از زندگی و زمانه امام خمینی(س)

اشاره:

چو غلام آفتابم هم
از آفتاب گویم ـــــ نه شبم نه شب پرستم که حدیث خواب گویم

چو رسول آفتابم به
طریق ترجمانی ـــــ به نهان از او بپرسم به شما جواب گویم

سال ها پس از
هجران امام، هنوز شیفته و مجذوب اوست. چنان با شور و حرارت از شخصیت منحصر به فرد
«روح خدا در کالبد زمان» می گوید که ناخودآگاه این کلمه قصار و مانای شهید سید محمد
باقر صدر را به یاد می آوریم که: «ذوبوا فی الامام الخمینی کما ذاب هو فی الاسلام».

قصد آن داشتیم تا
در سالگرد ارتحال ملکوتی حضرت امام خمینی(س)، محضر کسانی را درک کنیم که نه تنها
خود در آن برهه حساس زمانی در متن جریانات تاریخی قیام ملت مسلمان ایران حضور
داشتند، بلکه به دلیل نزدیکی با بنیانگذار کبیر نظام جمهوری اسلامی و در سایه
عنایات آن آفتاب فروزان، منشأ اثر و تحول انقلابی نیز بوده اند. این تحلیل و بررسی،
ما را به حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محمد حسن رحیمیان، نماینده محترم ولى فقیه
در بنیاد شهید و امور ایثارگران، و از همراهان همیشگی حضرت امام خمینی (س) در دوران
تبعید، و از مسئولان دفتر بنیانگذار نظام پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، رهنمون
شد تا با توجه به سال ها درک محضر استثنایی و محفل عرشی آن یگانه دوران، شنوای
بازخوانی ایشان از قصه انقلاب و شخصیت بنیانگذار کبیر آن باشیم.

حاج آقا رحیمیان،
علاوه بر همراهی مداوم با امام و آرمان های ایشان، تاسیس و اداره اولین نشریه
انقلاب با نام «پاسدار اسلام»، تألیف و تدوین چند جلد کتاب از جمله «اخلاق و تربیت
اسلامى»، «حدیث رویش»(خاطرات و یادداشت ها)، «در سایه آفتاب»(خاطرات و یادداشت هایی
درباره امام خمینی)، و... را در کارنامه پر برگ و بار خود دارد. همچنین افتخار
خوشنویسی کتیبه های حرم مطهر حضرت امیرالمؤمنین(ع) در نجف، اباعبدالله الحسین(ع) و حرم مطهر قمر بنی هاشم(ع) در کربلا، و حرم مطهر پیام رسان دشت نینوا (س) در سوریه، و برخی اعلامیه ها و پیام های امام خمینی(س) در کارنامه ایشان ثبت است.

حجت الاسلام و المسلمین رحیمیان، در دفتر ساده و کوچک خود در طبقه دهم ساختمان بنیاد شهید انقلاب اسلامى ـ واقع در خیابان آیت الله طالقانى ـ پذیرای ما شد تا ترجمان قصه آفتابی باشد که خود سال ها در سایه سار آن استضائه می نمود.

در اینجا با سپاس
ویژه از حجت الاسلام و المسلمین رحیمیان و همکاری ریاست محترم دفتر ایشان، برادر
ارجمند آقای نیک پور، اولین بخش آن گفتگو، پیشکش شما گرامیان باد. (معارف)

برای ما بسی مایه مباهات است که حضرتعالی پذیرای ماهنامه معارف شدید. در ابتدا با
توجه به سال ها حضور شما در کنار امام در نجف اشرف، بفرمایید هدف رژیم پهلوی از
تبعید حضرت ایشان به عراق چه بود؟ چرا که عراق به ویژه حوزه نجف، نباید تبعیدگاهی
برای یک روحانی عالی رتبه و یک مرجع تقلید به حساب آید!به سئوال مهمی اشاره کردید. باید دانست که ساواک از انتقال امام(س) به نجف، چند هدف
عمده را دنبال می کرد:
۱. چون بالاخره در ایران و جهان اسلام، مطرح می شد که شاه ایران یک مرجع تقلید را «تبعید» کرده، و این مسئله برای رژیم پهلوی گران می آمد، آنها فکر کردند و بهترین راه حل را در این دیدند که امام(س) را به نجف بفرستند. به این ترتیب، آنچه که در افکار عمومی
از سکونت و اقامت یک روحانی، به ویژه یک مرجع تقلید در نجف، انعکاس پیدا می کرد،
تبعید تلقی نمی شد؛ چرا که نجف جایی است که همه شیعیان به ویژه روحانیان آرزوی
زندگی در آن و همجواری حضرت امیرمؤمنان(ع) را داشتند. پس رژیم شاه قصد داشت که با
منتقل کردن امام به نجف، زهر و تلخی تبعید امام(س) را از کام مردم بگیرد و بلکه آن
را به یک امتیاز برای خود تبدیل کند. البته این انتقال، امتیاز تبعید کردن را هم
برای آنان داشت، چون به هر حال امام در ایران نبود؛ هرچند که برای امام نیز اقامت
در نجف با اقامت در بورسا ـ ترکیه ـ خیلی تفاوت داشت.

۲. عواملی در نجف وجود داشت که رژیم شاه فکر می کرد توسط آنها می تواند امام را کوچک کند. این ها کسانی بودند که یا با رژیم پهلوی مرتبط بودند و یا بعضاً در ذات خود زمینه هایی از کینه نسبت به منش و روش امام داشتند. اینکه فقیهی قیام کند، زندان برود و به خاطر آن کسی کشته شود، برای طیفی از روحانیون نجف قابل قبول نبود. رژیم فکر می کرد با توجه به این دو خصوصیت، می تواند امام(س) را در نجف مضمحل کند و چراغ وجود او را خاموش نماید؛ و به این ترتیب ماجرا تمام شود! امّا تجربه، وعده الهی را ثابت کرده است که «لا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِه ». انسان نمی تواند از این روشن تر، تفسیر عینی آیات و حقایق قرآن را ببیند. تنها کافی است که کمی چشم خود را باز کند تا حقایق را لمس نماید.
این مسئله فقط بُعد نظری ندارد، بلکه بُعد عینی هم دارد؛ که اگر کسی با خدا باشد،
هر کاری که دشمن بر ضد او انجام دهد، به نفع او و به ضرر دشمن تمام خواهد شد؛
«وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لا یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئًا»؛ چرا؟! چون «إِنَّ اللَّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ» یعنی همه چیز دست خداست؛ و خداوند
بر هر چیزی احاطه دارد. وقتی امام(س) را زندان کردند، سید ضیاء طباطبایی به شاه
گفته بود که اگر این سید را دستگیر کنی، غلط است! اگر آزادش کنی، غلط است! اگر نگهش داری، غلط است! هر کاری کنید، به ضررتان است! پس در نهایت مجبور شدند امام(س) را تبعید کنند.

دقیقا آن توطئه ای که دشمن برای خاموش کردن نور امام(س) کرد، به ضرر خودش تمام شد. امام خمینی(س) وقتی به نجف آمد و درس را شروع کرد، آنچنان شکُفت که کسی چون مرحوم آیت الله شیخ مجتبی لنکرانی ـ از علمای بزرگ نجف که حدود ۳۰ سال هم درس و هم مباحثه آیت الله خویی و آیت الله میلانی بود و ما نزد ایشان هم رسائل را خوانده بودیم و هم مکاسب را ـ بالاترین احترام را برای بعد علمی امام قائل بودند. با گواهی آقا شیخ مجتبی لنکرانی و آیت الله شهید سید اسدالله مدنی، که سال ها پیش از ورود امام در نجف اقامت داشتند، بسیاری از مقلدین سایر مراجع بزرگ نجف در همان زمان حیاتشان به امام خمینی(س) عدول کردند! یعنی امثال آقا شیخ مجتبی لنکرانی گواهی به اعلمیت امام نسبت به همه مراجع آن روز نجف می دادند. ایشان قصیده غرّایی در شأن و منزلت علمی و معنوی امام(س) سرود که این دو بیت از آن را که به خاطر دارم، خدمت شما قرائت می کنم:
تالی علّامه است و خواجه طوسی ـــــ گوی سَبَق برده ز ابن فهد به تقوامن به شگفتم که
زنده گشت محقق ـــــ نامده رجعت، چگونه آمده دنیا؟!جالب است بدانیم که علامه حلّی قلّه منقول در تشیع، است؛ خواجه طوسی قله معقول است؛ ابن فهد حلّی قله عرفان و عبودیت و اخلاص، است. آقا شیخ مجتبی به همین سبک و سیاق، یک قصیده غرّاء و طولانی ای برای امام سروده بود. همچنین بسیاری از دیگر علماء، از جمله آیت الله راستی کاشانی، اعتراف می کردند که تا قبل از ورود امام به نجف ما فکر می کردیم که از درس مراجع، مستغنی شده ایم، و خودمان درس خارج برپاکردیم؛ اما چون امام خمینی(س) به نجف آمد، به قصد امتحان، چند روزی پای درس این سید نشستیم، آن زمان فهمیدیم که تازه اولِ درس خواندن ماست! امثال او هم زیاد بودند؛ مثل مرحوم آیت الله محمد هادی معرفت، آیت الله آصفی، آقا سید محمود شاهرودی ـ البته آن موقع ایشان جزء کم سن و سال های فضلای نجف بود ـ اخوان اشرفی شاهرودی و...، جزء گل های سرسبد شاگردان آیت الله خویی بودند که چون امام خمینی(س) را شناختند، تا آخر پای درس ایشان در نجف زانوی تلمّذ به زمین زدند. آری، بُعد علمی امام چنان در نجف شکُفت که دیگران را تحت الشعاع خود قرار داد.

از بُعد مرجعیت، اگر امام ۵۰ یا ۶۰ سال دیگر هم در قم می ماند، تنها مرجع قم می شد؛ چون به صورت سنتی، تا آن زمان، مرجعیت جهان شیعه در نجف مستقر بود؛ و در ایران، مرجعیت تنها به مرزهای جغرافیایی ایران ـ و بعضی از حواشی آن ـ محدود بود. تفاوت مرجعیت آقا سید ابوالحسن اصفهانی(ره) که در حوزه نجف مستقر بود با مراجع ایران ـ که بعضاً در اوج عظمت هم بودند ـ عمدتاً در همین نکته خلاصه می شد. اما وقتی آیت الله سید محسن حکیم از دنیا رفت، بخش عظیمی از مقلدان ایشان ـ که آن زمان، در جهان شیعه، به استثنای ایران، بیشترین مقلد را در میان مراجع داشت ـ در کشورهای کویت، عراق، پاکستان، افغانستان، هند، کشمیر، و... مقلد حضرت امام خمینی(س) شدند! عجبا که شاه می خواست با تبعید امام به نجف نور آن حضرت را خاموش کند، اما مرجعیت امام در عراق، جهانی شد! که این از شگفتی ها و «آیات بیّنات» است. بله، نتیجه کار رژیم درست برعکس شد و باعث انزوای بیشتر خودشان و شکوفا تر شدن حضرت امام(س) گردید.
البته تنها جایی
که بعد از رحلت آیت الله حکیم، مقلد حضرت امام(س) نشدند، بلکه یک دست مقلد آیت الله
خویی گردیدند، لبنان بود؛ که علت آن هم مشخص است ولی الآن جای این بحث نیست! اما به هر حال، باز کار خدا را ببینید! همان جایی که آنها می خواستند امام در آن نفوذ و
ظهوری پیدا نکند، پس از مدتی خدا چنان معادلات را تنظیم کرد که شد لبنانِ حزب الله؛
که الآن عمیق ترین دلبستگی به انقلاب و اما در آنجاست. اکنون در بخش عظیمی از
لبنان، جایگاهی که امام خمینی(س) و مقام معظم رهبری و نظام جمهوری اسلامی دارند، از جهاتی بی نظیر است! خدا در این چند دهه از عمر مبارزاتی امام و انقلاب، کارهایی کرد
که همه معجزه است و از محاسبات عادی خارج می باشد!

این به واسطه اخلاص فوق العاده امام و سپردن امور به دست خدا بود؟

بله. «وَ لَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزیز»؛ در این آیه «لام» تأکید و «نون» تأکید ثقیله آمده است؛ و می دانیم که فعل مضارع دلالت بر استمرار دارد.
«الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاه وَ آتَوُا الزَّکاه وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ».

همه این ماجراها
در حالی است که امام با تأکید فرمودند: «والله من یک قدم هم برای مرجعیت برنداشتم».
وقتی مرحوم آیت الله حکیم را برای معالجه به لندن بردند، ماه رمضان بود و من از نجف
برای تبلیغ به «دوبی» ـ از امیرنشین های هفتگانه امارات متحده عربی ـ رفتم و در
منزل شخصی به نام شیخ عبدالله، اقامت کردم. در اتاق و ایوان خانه ایشان، از کف زمین
تا سقف آن، رساله های علمای قم و نجف را انباشته کرده بودند! همین که بوی الرحمان
آیت الله حکیم به مشام رسید، بیوت برخی آقایان، انبوه رساله هایشان را برای توزیع
رایگان و جمع مقلّد، فرستاده بودند! آقا شیخ عبدالله به من می گفت: ما مقلد آیت
الله العظمی خمینی(س) هستیم؛ تو را به خدا، اگر می شود یک رساله از حضرت ایشان پیدا کن و برای ما بفرست! در نجف که هیچ، حتی بعد از انقلاب و در جماران، بعضی ها می
آمدند و از ما رساله حضرت امام را می خواستند! اما ما در پاسخ می گفتیم: والله ما
خودمان هم در دفتر، وقتی به رساله ایشان احتیاج داریم، از بازار می خریم!

مقصود این است که امام هرگز اجازه نداد حتی یک جلد رساله ایشان از وجوهات شرعی چاپ و رایگان توزیع شود! پدر بنده، در سال ۱۳۴۱ شمسی و بعد از فوت آیت الله بروجردی(ره) خدمت حضرت امام رسید و عرض کرد: آقا! ما و بسیاری از مردم مقلّّد شما هستیم و نیاز به رساله حضرتعالی داریم. امر بفرمایید که رساله شما چاپ شود و در اختیار ما قرار گیرد. ـ مشخص است که این حرف ها را به هر کس بگویی، استقبال می کند. برای مثال مدتی پیش خودم نزد یکی از آقایانی که ادعای شاگردی امام را داشت و الآن ادعای مرجعیت می کند، رفتم. دیدم بالاترین شکوه و شکایت و دلخوری او این است که می گفت: «چرا کاغذ رساله من را تأمین نکردند؟! چرا درباره من کارشکنی می کنند؟! به کوری چشم آنها، من تا به حال چند بار رساله خود را چاپ و توزیع کردم و... !» با خود گفتم: بینید اوج کینه مدعی شاگردی امام نسبت به جمهوری اسلامی این است که مثلاً برای چاپ رساله او همکاری نکردند! البته اصل این مسئله هم توهّمی بیش نبود! ـ پدر ما چون این درخواست را از امام کرد، ایشان سرشان را بلند کرده و با لحن تلخی فرمود: «این حرف ها را خوب است به یک کتابفروش بزنید!». پدرم می گفت از این برخورد حضرت امام(س) فرو ریختم! و ـ به تعبیر خودمان ـ خیط شدم! و عرق سردی بر پیشانی ام نشست. بعد که از نزد امام بیرون آمدم، با خودم این مسئله را مرور کردم و تازه ارادتم به ایشان چند برابر شد؛ که او در چه عالمی سیر می کند و ما در چه عالمی!

دیدگاه حوزه علمیه نجف، به ویژه نگاه مراجع عراق، نسبت به شخصیت و قیام ضد سلطنتی حضرت امام(س)، چگونه بود؟

البته شاید طرح همه مسائل ایام تبعید حضرت امام خمینی(س) در عراق، و نسبت مراجع نجف با شخصیت و جنبش ایشان، اکنون چندان ضرورتی نداشته باشد. ولی کلاً همین مقدار باید دانست که حضرت امام(س) در حدود سال ۴۹ و یا ۵۰ شمسی، نامه ای خطاب به آیت الله منتظری نوشت و در آن درباره شرایط نجف، درد دل کرده بود؛ از جمله این کلام دردآور امیرالمومنین(ع) از خطبه شقشقیه را آورد که: «فصَبَرْتُ وَ فِی الْعَیْنِ قَذًى وَ فِی الْحَلْقِ شَجًا». به خاطر فضای نجف. چون نجف ده ها سال از عالم سیاست جدا بود. ضمن اینکه بر روی نجف کار شده بود؛ به ویژه روی اطرافیان خیلی از مراجع. برخی از آن مراجع به شکل رسمی با دربار شاه ایران ارتباط و رفت و آمد داشتند! به یاد دارم که یکی از حواریون و بلکه دست راست یکی از مراجع بزرگ نجف، آنقدر نسبت به امام(س) جسور و کینه توز بود که ـ با چشم خود دیدم ـ وقتی که امام(س) به حرم امیرالمؤمنین مشرف می شد، طوری جلوی ایشان قرار می گرفت و حرکت می کرد که پشتش به مفاتیحی که در دستان امام(س) برای دعا خواندن بود، چسبیده می شد!! او با این کار تعمّد داشت تا به نحوی، توهین و تحقیری نسبت به حضرت امام(س) نشان دهد.

عکس العمل امام(س) چه بود؟

اصلاً امام مثل کوه دماوند، پرصلابت بود؛ حالا اگر مگسی در دامنه او بپرد، چه گزندی
بر او وارد می کند؟! «ای مگس عرصه سیمرغ نه جولانگه توست!»

اشاره ای به ابعاد معنوی و جنبه های تقوایی و وارستگی حضرت امام خمینی(س) داشتید؛
لطفاً از زهد و تقوای امام(س) بیشتر بگویید.
در نجف، برخی با اشاره مستقیم و یا غیر مستقیم رژیم پهلوی، تلاش می کردند که از امام(س) یک نقطه ضعف و یا عیب و نقصی پیدا کنند و آن را برجسته نمایند تا ایشان را با آن بکوبند؛ مثلاً یادم هست که در آنجا، ما جوانان انقلابی را که به عشق امام(س) از قم به نجف، مهاجرت کرده بودیم، مارکسیست اسلامی می نامیدند! در تمام مدت زمانی که در نجف بودیم، تنها عیبی که توانستند از شخص حضرت امام(س) بگیرند این بود که می گفتند: چون امام هر شب به حرم حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) می رود، و مراجع دیگر هر شب نمی روند، این باعث زیر سئوال رفتن و تحقیر سایر مراجع می شود!! و در نهایت مردم نسبت به آنان ذهنیت پیدا می کنند!! بنابراین هر شب زیارت رفتن ایشان، کار حرامی است!!این درحالی بود که حضرت امام(س) با وجود دارا بودن مرجعیت، در نهایت ساده زیستی، در نجف گذران عمر می کرد. حتی امام کلّ مسیرهای داخل شهر نجف را، پیاده رفت و آمد می کرد؛ آن هم تنها با یک همراه. یک وقتی که می خواستند مسافتی دورتر از آن شعاع بروند ـ مثلاً برای دیدار و یا عیادت کسی، که شاید سالی یکی دوبار بیشتر هم اتفاق نمی افتاد ـ چون دیگر طی پیاده این مسافت مشکل بود، آن وقت امام سوار درشکه می شدند، که در آن زمان، کرایه آن ۱۵ ریال بود. در نجف تاکسی نبود، اما ماشین های کرایه ای بود که به آنها «ابوخمسه» می گفتند؛ که همین بنزهای قورباغه ای سیاه و گازوئیلی بودند. اینها تنها به صورت دربستی کار می کردند؛ یعنی سوار که می شدی، باید ربع دینار ـ ۵۰ ریال ـ می دادی؛ چه با آن یک کیلومتر می رفتی و چه پنج کیلومتر؛ چه یک نفره سوار می شدی و چه به همراه چهار نفر دیگر! اما حضرت امام(س) با توجه به هزینه بالاتر آن، هرگز حاضر نبود ـ در مقابل اصرار بسیار زیاد ما قبول کند و ـ سوار ابوخمسه بشود. تا بالاخره آقا شیخ عبدالعلی ـ که فعلاً دردفتر مرحوم آیت الله بهجت هستند ـ به آقا عرض کرد: الآن دیگر همه مراجع نجف، ماشین های مدل بالا دارند (در آن زمان مرحوم آیت الله
حکیم ماشین «کادیلاک» داشت، مرحوم آیت الله خویی «بنز» داشت و مرحوم آیت الله
شاهرودی «شورلت»!) وقتی شما هنوز سوار درشکه می شوید، شاید این حمل بر چیز دیگر شود و باعث تعریض به سایر مراجع گردد! تا این موضوع را گفتند، حضرت امام فرمود: «از این به بعد دیگر تاکسی بگیرید!» یعنی در مواقع ضرورت از همان ماشین های ابوخمسه
گازوئیلی استفاده می کردند.
درباره عرفان حضرت
امام خمینی(س)، این نکته را نیز باید دانست که جلوه های عرفانی، در سراسر جان و
وجود و زندگی ایشان نمود داشت. عرفان امام در عبادت و نمازهای عارفانه، و زیارت ها
و دعاهای با شور و شعور ایشان متجلی بود.
چنانکه مستحضرید، جریان های مختلفی را به عنوان نقطه شروع انقلاب اسلامی برمی شمرند
ـ از مشروطه گرفته تا نهضت ملی و جریان های اوایل دهه چهل شمسی به ویژه ۱۵ خرداد
سال ۴۲ و حوادث دهه ۵۰ ـ که گاه برخی از گروه ها این مبادی مختلف زمانی را برای
انقلاب با اندیشه و اهداف خاص خود بیان می کنند. حقیقت آن است که همه اذعان دارند
که جریان ۱۵ خرداد، یک جریان دیگری است. از نظر حضرتعالی نقش و جایگاه ۱۵ خرداد در
ثمردهی انقلاب ۱۳۵۷ چیست؟

۱۵ خرداد، حادثه
ای است که خود معلول تلاقی دو تفکر و دو جریان می باشد؛ یکی جریان شاه و حاکمیت
وابسته او به آمریکا و اسرائیل و مسیر باطلی که در آن بود؛ و دیگری، مسیری را که
حضرت امام خمینی(س) مبتنی بر اسلام ناب محمدی(ص) شروع کرد. چنین نیست که برخی می گویند امام به تدریج به «ولایت فقیه» و «مبارزه» و «انقلاب» و... وارد شد. اگر نامه ای را که حضرت امام(س) سال ها پیش از شروع نهضت و حتی قبل از زعامت آیت الله
بروجردی(ره)، یعنی ۱۵ اردیبهشت سال۱۳۲۳ شمسی، نوشتند و در جلد اول «صحیفه نور» و «صحیفه امام» است، ملاحظه کنید ـ که اصل این نامه در کتابخانه وزیری یزد موجود است؛ و اولین بار من یک نسخه از آن را از مرحوم حاج احمد آقا گرفتم و در مجله پاسدار
اسلام چاپ کردم ـ امام این نامه را با این عبارت قرآنی شروع کردند که:
«قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُمْ بِوَاحِدَه أَنْ تَقُومُوا
لِلَّهِ مَثْنَى وَ فُرَادَى»؛ از آن نامه معلوم می شود که امام، همان
امامی است که ما در طول دوران مبارزه، تا سال آخر عمر شریفش مشاهده کردیم. امام(س) در آن نامه پس از ذکر آیه فوق، چنین پرشور می نویسد:

«خدای تعالی در این کلام شریف، ... این یک کلمه را پیشنهاد بشر فرموده، این کلمه تنها راه اصلاح درجهان است. قیام برای خداست که ابراهیم خلیل الرحمان(ع) را به منزل خلت رسانده و از جلوه های گوناگون عالم طبیعت رهانده؛
خلیل آسا دَرِ علم الیقین زن ـــــ ندای «لا أُحِبُّ الآفِلِینَ» زن قیام لله است که
موسی کلیم(ع) را با یک عصا به فرعونیان چیره کرد و تمام تخت و تاج آنها را به باد
فنا داد و نیز او را به میقات محبوب رساند و به مقام صعق و صحو کشاند. قیام برای
خداست که خاتم النبیین(ص) را یک تنه بر تمام عادات و عقاید جاهلیت غلبه داد و بت ها
را از خانه خدا برانداخت و به جای آن توحید و تقوا را گذاشت و نیز آن ذات مقدس را
به مقام قاب قوسین او ادنی رساند. خودخواهی و ترک قیام برای خدا ما را به این
روزگار سیاه رسانده و همه جهانیان را بر ما چیره کرده و کشورهای اسلامی را زیر نفوذ
دیگران درآورده. قیام برای منافع شخصی است که روح وحدت و برادری را در ملت اسلامی
خفه کرده. قیام برای نفس است که بیش از ده ها میلیون جمعیت شیعه را به طوری از هم
متفرق و جدا کرده که طعمه مشتی شهوت پرست پشت میزنشین شدند. قیام برای شخص است که یک نفر مازندرانی بی سواد را بر یک گروه چندین میلیونی چیره می کند که حرث و نسل آنها را دستخوش شهوات خود کند. قیام برای... ». آخرین جمله امام در آن نامه آیه مبارکه «وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهَاجِرًا إِلَى
اللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى
اللَّهِ» می باشد. ما به روشنی ریشه
های کتاب «کشف الاسرار» و مسئله «حکومت اسلامی» و نظریه مترقی «ولایت فقیه» و عصاره تفکر انقلابی حضرت امام را، در این نامه می بینیم. البته آنگونه که ـ بلاتشبیه ـ
مانند حضرت امام حسین(ع) که سال ها در زمان ولایت حضرت امام حسن(ع)، تابع محضِ امام حاضر خود بود، امام خمینی(س) نیز در زمان زعامت آیت الله بروجردی، تنها در حدّ تذکر
و مشورت دادن عمل می کرد و بیشتر از آن پیش نمی رفت. ایشان همواره برای تثبیت و
تقویت مرجعیت آیت الله بروجردی، تلاش می کرد. همه می دانند که امام، نقش اساسی و
عمده ای در انتقال مرحوم آیت الله بروجردی به قم و تثبیت جایگاه مرجعیت ایشان داشت.

به هر صورت، حضرت امام پس از رحلت آیت الله بروجردی، مترصد فرصتی بود تا نهضت خود را شروع کند؛ از این رو قیام خویش را از تقابل با لوایح ایالتی و ولایتی آغاز کرد. رژیم پهلوی در برابر موضع قاطع حضرت امام(س) عقب نشینی نمود که به آن «نهضت دو ماهه» می گویند.

البته این یک عقب نشینی تاکتیکی بود؛ چرا که بلافاصله، رژیم، لوایح شش گانه و به
اصطلاح «انقلاب سفید شاه و ملت» را در ششم بهمن ۱۳۴۱ و طی رفراندومی به راه انداخت. رژیم می خواست با وجهه ای مردمی و تحت عنوان انقلاب سفید، برنامه های آمریکا را با سازماندهی جدید و سرعت بیشتری، در ایران پیاده کند. نهضت اصلی امام خمینی(س) که تا پیروزی آن ادامه یافت و منجر به سقوط نظام سلطنتی گردید، از همین جا، شروع شد.

در این دوران شما هم در مبارزه شرکت داشتید؟

بله. اتفاقاً از آن زمان خاطرات زیادی دارم که برای تفنّن یکی از آنها را نقل می کنم: فردی به نام «حاج ابوالفضل» در قم بود که قد بلند بود و صدای بسیار رسایی داشت. پالتو می پوشید و شال سبزی هم به گردن می انداخت. ایشان طرفدار حسابی حضرت امام بود. یادم هست که در این ایّام، اطراف مدرسه خان، تظاهراتی صورت گرفت و مردم شعار می دادند: «ما تابع قرآنیم / رفراندوم نمی خواهیم»، اما این آقا ابوالفضل، وسط جمعیت، بلند داد می زد:
«ما دیگه شاه نمی خواهیم»!؛ که مأموران رژیم او را گرفته و کتک مفصلی زدند. تحلیل شما از نقش حادثه فیضیه در تاریخ نهضت اسلامی حضرت امام خمینی(ره) چیست؟ آیا می تواند به عنوان نقطه عطفی در تاریخ مبارزات ملت ما و در راستای تقابل امام با
لوایح ایالتی و ولایتی مورد ارزیابی قرار گیرد؟

حادثه

فیضیه، اتفاق بسیار مهمی است؛ بلکه باید آن را یکی از نقاط عطف نهضت اسلامی حضرت
امام خمینی(س) به شمار آورد. نقطه عطفی است که تا حدّ زیادی پرده از چهره خبیث و
منافقانه شاه برداشت. امام هم متقابلاً حداکثر بهره برداری را از این حادثه کرد.
نقطه اوج بهره برداری امام از این واقعه، سخنرانی ایشان در روز عاشورا ـ سیزده
خرداد ۱۳۴۲ـ در مدرسه فیضیه بود؛ که خطاب و اخطار مستقیمش نیز به شخص شاه صورت
گرفت. امام با شجاعت تمام خطاب به شاه فرمود: «ای آقای شاه! ای جناب شاه! من به تو
نصیحت می کنم؛ دست بردار از این کارها. آقا! اغفال دارند می کنند تو را. من میل
ندارم که یک روز اگر بخواهند تو بروی، همه شکر کنند... یک قدری تامل کن! یک قدری
عواقب امور را ملاحظه بکن! یک قدری عبرت ببر! عبرت از پدرت ببر... » دو روز پس از
آن سخنرانی، امام را دستگیر کردند و حادثه ۱۵ خرداد اتفاق افتاد.

پس می بینید که سلسله حوادث ۱۵ خرداد، مترتّب بر حادثه فیضیه است؛ و حادثه فیضیه نیز مترتب بر نهضتی است که امام در تقابل با لوایح شش گانه شاه شروع کرد. اگر چه در ۱۵ خرداد کشتار وسیع تری از ملت مبارز صورت گرفته بود؛ و باز پرده ای دیگر از چهره کریه رژیم ستم شاهی برداشته شد. یعنی از یک طرف حضرت امام(س) دستگیر شد، و از یک طرف کشتار فجیعی صورت گرفت و خفقانی که به مدت چند ماه تا آزادی امام ایجاد کردند. امام پس از آزادی، ۱۵ خرداد را به نام «یوم الله» احیا کرد. پس از سخنرانی و روضه امام در ۲۸ اردیبهشت سال ۱۳۴۳ در مسجد اعظم، تعبیر من این بود که امام در آن خطابه پرشور «هم نقش حسینی خود را ایفا کرد و هم نقش زینبی ـ در رساندن پیام خون شهدای ۱۵ خردادرا». رژیم شاه، به خیال خام خود فکر می کرد، امام پس از مدتی زندانی کشیدن، کوتاه می آید! در حالی که دیدند امام نه تنها کوتاه نیآمد، بلکه بسیار مستحکم تر وارد
میدان ادامه مبارزه با رژیم شد. پایان تابستان سال ۱۳۴۳، قضیه کاپیتولاسیون پیش
آمد.

به هر حال ۱۵ خرداد یک نقطه عطف، بلکه برجسته ترین نقطه عطف آغاز نهضت امام خمینی(س) است. از آن واقعه تا سال ۱۳۵۶ شمسی، ما حادثه ای مانند ۱۵ خرداد در تاریخ این نهضت نداریم. در واقع برای اولین بار است که شاهد حضور گسترده مردم در حمایت از مذهب و دین و به خاطر دستگیری یک مرجع تقلید، در صحنه هستیم که شجاعانه در مقابل تانک و مسلسل سینه سپر کردند. این نقطه عطف برجسته ای در طول تاریخ انقلاب اسلامی است. نکته مهم دیگری که باید در رابطه با ۱۵ خرداد اشاره کرد، این است که آن قیام از ظرفیت عاشورا و تاسوعا و نقش کربلا استفاده کرد. ما در بررسی های خود ـ در بنیاد شهید ـ بر روی وصیتنامه های شهدا، دو عامل اساسی جبهه رفتن جوانان را که عبارت بود از: «الگوگیری از کربلا»، و «پیروی از ولایت»، کشف کردیم. این دو عنصر اصلی عزیمت جوان ها به جبهه ها و در نتیجه تغییر معادلات حاکم بر دنیای امروز و پیروزی خون بر شمشیر است. این دو عنصر، پیش از جنگ هشت ساله و دفاع مقدس، در طول نهضت امام خمینی(س) تا پیروزی انقلاب اسلامی جریان داشت. دیدیم که حادثه فیضیه هم در روز شهادت امام صادق(ع) اتفاق افتاد؛ و بلکه نقطه اوج این نهضت، یعنی قله ۱۵ خرداد، بهره ای بود که مردم از ظرفیت امام حسین(ع) گرفته و الهامی بود که از مسئله عاشورا و کربلا دریافتند.

شعارهای نهضت خمینی(س) از همان ابتدا متأثر از حادثه عاشورا و کربلا بود؛ شعارهایی
که از سیدالشهداء(ع) و کربلا احیا شد، مانند: «هیهات منا الذله»، «زیر بار ستم نمی
رویم» و... . در تاریخ انقلاب ما ثبت است که نقطه اوج پیروزی نهضت، تظاهرات عاشورا
و تاسوعای سال ۵۷ بود که کمر رژیم را شکست. اصلاً کسانی مثل «شهید طیّب حاج رضایی» به عشق امام حسین(ع) از آن نقطه حضیض، به اوج عزّت رسیدند.

اتفاقا حضرت امام هم فرمودند: « این خون سیدالشهداست که خون های همه ملت های اسلامی را به جوش می آورد». بله! یا این جمله که فرمودند: «شهدای ما امتداد شهدای کربلا هستند». این ویژگی هاست که معجزه آفرین بوده و معادلات دنیا را به هم می زند. ملاحظه می کنید که اکنون نیز حتی خود غربی ها اعتراف می کنند که انقلاب ایران مثل انقلاب فرانسه، یا انقلاب روسیه و یا دیگر انقلاب های دیگر دنیا نیست. حتماً باید تفاوت های ماهوی و اساسی با آنها داشته باشد که می بینید بعد از ۳۰ سال از پیروزی و تحقق آن، باز هم مراسم ۲۲ بهمن سال گذشته، از سال های پیش از آن، پرشورتر و باشکوه تر برگزار می شود. با اینکه نسل جوان کنونی در کشور ما، دو نسل با پدیدآورندگان انقلاب فاصله دارند، اما باز انقلاب سرزنده و برپاست.

جالب اینجاست که این را اعتراف می کنند؛ اما چرا باز هم با پارامترهای انقلاب های
دیگر، انقلاب ما را می سنجند؟

علتش این است که هنوز رمز و راز واقعی پیروزی این انقلاب و استمرار این نظام، و پیش
تر از آن، سرّ مکتب رهایی بخش تشیع را، چنانکه باید نفهمیده اند. ناچار جایی که به
بن بست می خورند، ناگزیر به سراغ همان الگوها و تئوری هایی می روند که در ذهن خود
دارند.

پس از انقلاب به ویژه در سال های اخیر، آثار زیادی در زمینه نقش گروه ها و جریانات
مختلف، در تحقق و پیروزی انقلاب اسلامی منتشر شده است؛ به راستی سهم دیگر گروه های
مدعی دوران مبارزه اعم از سیاسی، مسلحانه، جریانات روشنفکری، چپ و لیبرال و... در
پیروزی این نهضت به چه میزان بوده است؟ آیا اینها را می توان به عنوان عوامل مؤثر و
اساسی پیروزی انقلاب سال ۱۳۵۷ به حساب آورد؟

یقیناً هیچ چیز و هیچ حرکتی در عالم هستی نمی تواند بدون نقش باشد. اما با این وصف،
اگر امام ـ و شخصیت جامع و نقش منحصر به فرد ایشان و دستمایه و استفاده به جایی که
آن حضرت از ظرفیت های مذهب کرد ـ نبود، چند صد سال دیگر هم آن گروه های مدعی نمی
توانستند کمترین ضربه کاری به شاه و رژیم او بزنند! شاید می توانستند ضربه های
مقطعی و پراکنده ای بر ضد رژیم وارد آورند؛ اما ضربه ای که بتواند رژیم پهلوی را ـ
با آن همه پشتوانه و امکانات ـ از پا درآورد و سلطنت را ساقط کند، امکان نداشت... .
(ادامه دارد)

گفتگو از: جواد
پاینده و سید مجتبی مجاهدیان

نظرات شما عزیزان: