در مرحله بعد، وظیفه ایستادگی در برابر آنها و وادار ساختن شان به دست کشیدن از کارهای تجاوزکارانه و زیاده خواهانه است. در چنین شرایطی تسلیم شدن در مقابل خواست های نامشروع و باطل آنان به هیچ وجه جایز نیست؛ چرا که آنها نه تنها با این روش راضی نخواهند شد و بعدها خواسته های بالاتری هم مطرح خواهند کرد، بلکه با این کار مؤمنان هم از عنایات و الطاف خدا محروم خواهند شد. خداوند حکیم، در آیه ای خطاب به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید: «... اگر از خواست های آنان (یهود) پیروی کنی در حالی که می دانی هدف باطلی دارند، هیچ گونه یاوری از ناحیه خدا برای تو نخواهد بود».(1)

اندیشه در آیات

افراد در برابر آیات الهی چند گروهند: عده ای تمام تلاششان بر این است که الفاظ و حروف آن را صحیح ادا کنند؛ گروهی هم تنها به معانی آن توجّه دارند که عبارت های آیات را خوب بفهمند و از ریزه کاری های آن مطلع شوند؛ گروهی دیگر، که همان مؤمنان حقیقی اند، قرآن را به عنوان یک برنامه عمل و نسخه جامع هدایت در زندگی پذیرفته اند و خواندن الفاظ و اندیشه در معانی و مفاهیم آن را مقدمه ای برای عمل به محتوای آن می دانند. قرآن در اغلب رهنمودهای خود این گروه را مخاطب قرار داده و به آنها شیوه های درست استفاده از قرآن را متذکر می شود. در آیه ای درباره مؤمنان حقیقی می خوانیم: «مؤمنان به کتاب خدا، آنانند که قرآن را به گونه ای شایسته تلاوت می کنند».(2) امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه فرمودند: «یعنی آیات آن را بادقت بخوانند، حقایق آن را خوب درک کنند و به احکام آن عمل نمایند».(3)

کامل ترین برنامه هدایت

قرآن کریم با توجّه به نارسایی های مکاتب بشری و محدودیّت های فکری انسان ها، معتقد است که هیچ انسانی بدون ارتباط با منبع وحی الهی نه توانایی تشخیص مصالح بشریّت را می تواند داشته باشد و نه قادر است که تمام عوامل تهدید کننده حیات، اندیشه و باورهای او را بشناسد. بنابراین کامل ترین برنامه هدایت را برنامه ای می داند که از ناحیه پروردگار ارائه شده باشد؛ چرا که خداوند خالق انسان و همه پدیده های نظام هستی است و از تمام نیازها و زمینه

______________________________

1. بقره: 120.

2. بقره: 121.

3. تفسیر نمونه، ج 1، ص 432.

کمال و تعالی انسان ها آگاه است. در اشاره به این حقیقت است که در آیات بسیاری تأکید شده که هدایت واقعی تنها هدایتی است که از ناحیه خداوند باشد.(1) در آیه ای می فرماید: «هر کس به خداوند تمسک جوید و از او یاری خواهد، به صراط مستقیم هدایت شده است».(2) در حدیثی قدسی آمده است: «ای بندگان من، همه شما در گمراهی هستید مگر کسی که من هدایتش کرده باشم».(3)