ندای وحی

الف) آیاتی که به دقت و تفکر درباره آفرینش انسان سفارش می‌کند:

خدا در قرآن می‌فرماید:

پس انسان باید بنگرد که از چه چیزی آفریده شده است، او از آب جهنده‌ای آفریده شده است که از پشت و سینه خارج گشته است.[12]

و می‌فرماید:

و از آیات قدرت خدا این است که شما را از خاک آفرید سپس در روی زمین منتشر شدید و از آیات خدا این است که برای شما از جنس خودتان همسرانی بیافرید تا با آنها انس و آرامش بگیرید و در بین شما دوستی و مهربانی قرار داد به درستی که در این امر آیاتی است برای افرادی که تفکر می‌نمایند.[13] و می‌فرماید:

و از آیات او آفرینش آسمان و زمین و اختلاف زبان‌ها و رنگ‌های شماست، به درستی که در این امور آیاتی است برای دانشمندان و از آیات اوست خواب و استراحت شبانه شما و طلب روزی روزانه شما به درستی که در این امور آیاتی است برای کسانی که گوش شنوا دارند.[14] و می‌فرماید:

و خدا شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد در حالی که چیزی نمی‌دانستید و برای شما گوش و چشم و قلب قرار داد، باشد که سپاسگزاری کنید.[15]

و می‌فرماید:

ما شما را آفریدیم پس چرا تصدیق نمی‌کنید؟ آیا به نطفه خود نمی‌نگرید؟ آیا شما آن را می‌آفرینید یا این که ما خالق آن هستیم؟[16] و می‌فرماید:

آیا بر انسان روزگاری نرفته است که چیز قابل ذکری نبود؟ ما انسان را از نطفه ترکیب شده‌ای آفریدیم و او را در مراحل مختلف پروریدیم و سمیع و بصیر قرار دادیم.[17]

نکته‌ها

در آیات فوق به نکته‌های مهمی اشاره شده تا انسان‌ها در آن بیندیشند:

1. انسان قبلًا نبوده سپس از نطفه‌ای مخلوط، در مراحل مختلفی از تکامل آفریده شده است، که قابل مطالعه و دقت است.

2. برای تکثیر نسل و آرامش انسان‌ها، آنها را به صورت زوج آفریده و در بین آنها محبت و مهربانی افکنده است و این نیز یکی از آیات الهی و قابل تأمل و دقت است.

3. انسان‌ها را در شکل‌ها و رنگ‌های گوناگون آفریده که با زبان‌های مختلف سخن می‌گویند و این نیز یکی از آیات قابل توجه الهی است که باید در آن بیندیشیم.

4. انسان در آغاز ولادت چیزی نمی‌داند و از راه چشم و گوش و سایر حواس و قلب و روح کسب دانش و آگاهی می‌کند و این نیز یکی از آیات شگفت و قابل مطالعه و دقت و بررسی است.

5. خواب و استراحت و آمادگی برای کسب روزی نیز یکی از آیات بزرگ الهی است.

اگر انسان در ساختمان زیبای خویش بنگرد و در نظم بدیع و شگفتی‌های آن خوب بیندیشد، می‌فهمد و به یقین در می‌یابد که چنین ترکیب زیبایی خود به خود و بر حسب تصادف به وجود نیامده است، بلکه آفریدگار دانا و توانا و حکیمی آن را به وجود آورده است.

ب) آیاتی که به دقت و مطالعه درباره نباتات و میوه‌ها و غذای انسان‌ها سفارش می‌کند:

در قرآن می‌فرماید:

خداست که از آسمان باران نازل کرد تا هر نباتی را از آن برویانیم و سبزه‌ها را از زمین برون آریم و از آن سبزه‌ها دانه‌ها را که بر روی هم چیده شده خارج سازیم. و از درختان نخل خوشه‌های خرمای تازه برون آریم و باغ‌های انگور و زیتون و انار که برخی شبیه و برخی نامتشابه هستند پدید آوریم. به میوه‌های رسیده باغستان‌ها بنگرید که در آنها آیاتی است برای مؤمنین.[18]

و می‌فرماید:

و در زمین قطعاتی مجاور یکدیگر (که هر قطعه‌ای از طبیعتی متشابه و یا خاص برخوردار است) و باغ‌هایی از انگور و زمینی برای زراعت و باغستانی برای خرماهایی که از یک اصل به وجود آمده‌اند یا نهال دیگری دارند، وجود دارد و با این که از یک آب مشروب می‌شوند، بعضی میوه‌ها را بر برخی برتری دادیم و این یکی از آیات الهی است برای اندیشمندان.[19] و می‌فرماید:

و باید آدمی به غذای خویش بنگرد که ما آب باران را فرو ریختیم، آن‌گاه خاک زمین را شکافتیم و هر بذری را در آن رویاندیم و درختان انگور و درختانی که شاخه‌های آن فرو ریخته و درخت زیتون و خرما و باغستان‌های پر از درخت و انواع میوه‌ها و سبزی‌ها را بیافریدیم، تا شما و حیوانانتان از آنها بهره‌مند شدید.[20] و می‌فرماید:

آیا بذری را که در زمین می‌افشانید نمی‌بینید؟ آیا شما آن را می‌رویانید یا ما می‌رویانیم؟ و اگر ما بخواهیم کشت و زرع شما را خشک و تباه

سازیم تا با حسرت و ندامت به گفت‌وگو پردازید.[21] و می‌فرماید:

و خدا از آسمان باران نازل کرد و به وسیله آن زوج‌هایی از انواع گوناگون نباتات از زمین خارج ساختیم بندگان خدا از این نعمت‌ها تناول کنید و چارپایانتان را بچرانید و در این امر آیاتی است برای خردمندان.[22]

نکته‌ها

در آیات فوق به نکته‌های مهمی اشاره شده تا انسان‌ها در آنها بیندیشند:

1. انسان به غذاهای گوناگون نیاز دارد و نباتات و درختان این نیاز را تأمین می‌کنند و برایش غذا درست می‌کنند.

2. نباتات برای رویش خود نیاز به باران دارند که از آسمان نازل می‌شود.

3. با این که درختان و گیاهان از یک زمین و آب استفاده می‌کنند، اما میوه‌ها و حبوبات گوناگون می‌دهند.

4. نباتات و درختان همانند حیوانات به صورت زوج آفریده شده‌اند.

5. آفرینش میوه‌ها و حبوبات و سبزی‌ها جالب و قابل توجه و اندیشه است. قرآن در این آیات انسان را متوجه جهان گیاهان و گیاه‌شناسی می‌کند تا بحث و کنج‌کاوی از اسرار و شگفتی‌های جهان نباتات آگاه گردد. هم خدای

آفرین را بشناسد و هم از نباتات و منافع آنها بهره‌مند شود.

ج) آیاتی که به دقت و توجه در اهمیت باران و آب سفارش می‌کند:

در قرآن می‌فرماید:

به درستی که در خلقت آسمان‌ها و زمین، پی در پی آمدن شب و روز و کشتی‌ها که در دریا به نفع مردم در حرکت هستند و بارانی که خدا از آسمان نازل کرده و به وسیله آن زمین مرده را زنده و سبز و خرم نموده و انواع حیوانات را در آن پراکنده ساخت و وزیدن بادها و در خلقت ابر که بین آسمان و زمین مسخر می‌باشد، در همه اینها آیاتی است برای اندیشمندان.[23] و می‌فرماید:

آبی را که شما می‌نوشید، آیا شما آن را از ابر نازل کردید یا ما نازل کردیم؟ و اگر می‌خواستیم آن را شور می‌کردیم، پس چرا شکر این نعمت را به جای نمی‌آورید؟[24] و می‌فرماید:

خدایی که آسمان‌ها و زمین را آفرید و از آسمان آب نازل کرد و به وسیله آن برای رزق شما میوه و حبوبات خارج نمود و کشتی‌ها را مسخّر شما گردانید. که در دریا در حرکت باشند و نهرها را به تسخیر شما درآورد.[25]

نکته‌ها

1. در این آیات به گردش زیبای آب در طبیعت اشاره شده است: آب دریا به وسیله حرارت خورشید تبخیر می‌شود و به صورت ابر در آسمان ظاهر می‌گردد و به وسیله حرکت باد به نقاط مختلف زمین انتقال می‌یابد، آن‌گاه به صورت باران بر زمین نازل می‌شود و در اختیار نباتات و جانوران و انسان‌ها قرار می‌گیرد و این یکی از آیات الهی است که چنین نظم بدیع و زیبایی را به وجود آورده است.

2. با این که آب دریا شور و تلخ است اما آب باران شیرین و گوارا می‌باشد.

3. آب که مایه حیات گیاهان و جانوران و انسان‌هاست، سیال آفریده شده تا به صورت نهرها جریان یابد و در اختیار همگان قرار گیرد و در دریا قابل کشتیرانی باشد.

پیدایش آب و گردش آن در طبیعت یکی از شگفتی‌های آفرینش و برای اندیشمندان قابل تأمل و دقت می‌باشد و نظم و هم‌آهنگی و ارتباط بین انسان‌ها و حیوانات و گیاهان و حرارت خورشید و هوا و زمین را به ثبوت می‌رساند که این نظم و هم‌آهنگی بهترین گواه بر وجود خالقی آگاه و توانا و حکیم است.

[12]. طارق( 86) آيه 5:« فَلْيَنْظُرِ الإِنْسانُ مِمَّ خُلِقَ* خُلِقَ مِنْ ماءٍ دافِقٍ* يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرائِبِ».
[13]. روم( 30) آيات 20- 21:« وَمِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ إِذا أَنْتُمْ بَشَرٌ تَنْتَشِرُونَ* وَمِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِى ذ لِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ».
[14]. همان، آيات 22- 23:« وَمِنْ آياتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوانِكُمْ إِنَّ فِى ذ لِكَ لَآياتٍ لِلْعالَمِينَ* وَمِنْ آياتِهِ مَنامُكُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهارِ وَابْتِغاؤُكُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ فِى ذ لِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ».
[15]. نحل( 16) آيه 78:« وَاللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ لا تَعْلَمُونَ شَيْئاً وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالأَبْصارَ وَالأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ».
[16]. واقعه( 56) آيه 57:« نَحْنُ خَلَقْناكُمْ فَلَوْلاتُصَدِّقُونَ* أَفَرَأَيْتُمْ ما تُمْنُونَ* أَ أَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الخالِقُونَ».
[17]. الانسان( 76) آيات 1- 2:« هَلْ أَتى‏ عَلَى الإِنْسانِ حِينٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُنْ شَيْئاً مَذكُوراً* إِنّا خَلَقْنا الإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْناهُ سَمِيعاً بَصِيراً».
[18]. انعام( 6) آيه 99:« وَهُوَ الَّذِى أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ نَباتَ كُلِّ شَى‏ءٍ فَأَخْرَجْنا مِنْهُ خَضِراً نُخْرِجُ مِنْهُ حَبّاً مُتَراكِباً وَمِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِها قِنْوانٌ دانِيَةٌ وَجَنّاتٍ مِنْ أَعْنابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمّانَ مُشْتَبِهاً وَغَيْرَ مُتَشابِهٍ أُنْظُرُوا إِلى‏ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ إِنَّ فِى ذ لِكُمْ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ».
[19]. رعد( 13) آيه 4:« وَفِى الأَرضِ قِطَعٌ مُتَجاوِراتٌ وَجَنّاتٌ مِنْ أَعْنابٍ وَزَرْعٌ وَنَخِيلٌ صِنْوانٌ وَغَيْرُ صِنْوانٍ يُسْقى‏ بِماءٍ واحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَها عَلى‏ بَعْضٍ فِى الأُكُلِ إِنَّ فِى ذ لِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ».
[20]. عبس( 80) آيات 24- 32:« فَلْيَنْظُرِ الإِنْسانُ إِلى‏ طَعامِهِ* أَنّا صَبَبْنا الْماءَ صَبّاً* ثُمَّ شَقَقْنا الأَرْضَ شَقّاً* فَأَنْبَتْنا فِيها حَبّاً* وَعِنَباً وَقَضْباً* وَزَيْتُوناً وَنَخْلًا* وَحَدائِقَ غُلْباً* وَفاكِهَةً وَأَبّاً* مَتاعاً لَكُمْ وَلِأَنْعامِكُمْ».
[21]. واقعه( 56) آيه 63:« أَفَرَأَيْتُمْ ما تَحْرُثُونَ* أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزّارِعُونَ* لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً فَظَلْتُمْ تَفَكَّهُونَ».
[22]. طه( 20) آيه 53:« وَأَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْ نَباتٍ شَتّى‏* كُلُوا وَارْعَوْا أَنْعامَكُمْ إِنَّ فِى ذ لِكَ لَآياتٍ لِأُولِى النُّهى‏».
[23]. بقره( 2) آيه 164:« إِنَّ فِى خَلْقِ السَّماواتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلافِ اللَّيْلِ وَالنَّهارِ وَالفُلْكِ الَّتِى تَجْرِى فِى البَحْرِ بِما يَنْفَعُ النّاسَ وَما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْيا بِهِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَبَثَّ فِيها مِنْ كُلِّ دابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّياحِ وَالسَّحابِ المُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ وَالْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ».
[24]. واقعه( 56) آيه 68:« أَفَرَأَيْتُمُ الماءَ الَّذِى تَشْرَبُونَ* أَ أَنْتُمْ أَنْزَلْتُمُوهُ مِنَ المُزْنِ أَمْ نَحْنُ المُنْزِلُونَ* لَوْ نَشاءُ جَعَلْناهُ أُجاجاً فَلَوْلا تَشْكُرُونَ».
[25]. ابراهيم( 14) آيه 32:« اللَّهُ الَّذِى خَلَقَ السَّماواتِ وَالأَرضَ وَأَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَكُمْ وَسَخَّرَ لَكُمُ الفُلْكَ لِتَجْرِىَ فِى البَحْرِ بِأَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَكُمُ الأَنْهارَ».

امينى، ابراهيم، خداشناسى، 1جلد، بوستان كتاب (انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم) - قم، چاپ: سوم، 1388