در ادامه بحث پیرامون اسراف و شناختن شخص مسرف، به سوالی که از امام کاظم (علیه السلام) در این زمینه پرسیده شده است اشاره می کنیم که ایشان با پاسخ دادن به این سوال یک حد مناسبی را در مورد اسراف برای مسلمانان مشخص کرده اند؛

 از حضرت سوال شد که اگر کسی ۱۰ عدد پیراهن داشته باشد؛ اسراف کرده است؟

حضرت در پاسخ می فرمایند هیچ اشکالی ندارد نه تنها اسراف صورت نگرفته بلکه سبب می شود که عمر لباسها طولانی تر شود و می توان سالها از این لباسها استفاده کرد؛ و در ادامه می فرمایند اسراف این است که شما لباس‌های مهمانی خود را در جای کثیف بپوشید.

و در تعریف دیگری از امام صادق (علیه السلام) است که می فرمایند:اسراف این است که شما لباسهای مهمانیتان را در منزل بپوشید.

به طور مثال بسیاری از افراد وسایل منزل خود را خیلی زود تعویض می کنند و وسایلی را که می شود سالها از آن استفاده کرد را دور انداخته و وسایل جدیدی را خریداری می کنند که این مسأله به نوبه خود هزینه های زیادی را به خانواده تحمیل می کند و شامل اسراف می شود.

مسأله دیگری که در مورد اسراف بیان شده این است که انسان هر چیزی را که ببیند ، برود و آن را خریداری کند . چه در زمینه پوشاک و چه در زمینه خوراکیها.

در مورد خوراکی ها پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند:

«إنَّ مِنَ السَّرَفِ أن تَأكُلَ كُلَّ ما اشتَهَیت= اسراف این است که تو هر چیزی را که دیدی و خوشت آمده ، بخواهی بخوری».

این درست است که انسان باید بخورد و از خوردن در زندگی لذت ببرد، ولی این که هر چیز خوشمزه ای که به چشمش آمد باید همان لحظه آن را بخرد و بخورد، کار درستی نیست.

یکی دیگر از علامتهای شخص مسرف این است که تابع هوس خود می باشد.

سطح اسراف در کشور ما بسیار بالاست؛ در سفره های ما بیش از حد  لازم که بدن نیاز به آن دارد مواد غذایی وجود دارد، و تنها از روی هوس این مواد را بر سفره هایمان قرار می دهیم که شاید بدنمان به این همه مواد غذایی نیاز نداشته باشد.

گاهی اوقات خوردن یک عدد از یک نوع میوه،  نیاز بدن را تأمین می کند ولی ما گاهی اوقات در طول روز چند عدد از آن میوه را می خوریم که این هم نوعی اسراف محسوب می شود .

* انواع اسراف در زندگی بشر *

با حدیثی از امام صادق (علیه السلام) در مورد اسراف در غذا بحثمان را در مورد انواع اسراف پی می گیریم حضرت میفرمایند:

میانه روی چیزی است که خدا دوست دارد و اسراف چیزی است که خداوند از آن بیزار است و آن را دشمن می دارد و تو ای بنده هسته میوه را دور می اندازی که خود اسراف است به کار می آید خود این هسته.

به طور مثال در مورد زباله ها که بسیار تأکید می شود که زباله های تر و خشک از هم تفکیک شوند که متأسفانه رعایت نمی شود و اسراف زیادی در این امر صورت می گیرد ؛ چه بسا بسیاری از زباله های خشک که می شود دوباره بازیافت شوند و مورد استفاده قرار گیرند .

و همچنین در مورد هسته ها و تخمه های برخی از میوه ها مانند کدو ، خربزه ، هندوانه و .... که متأسفانه درو ریخته می شوند و از آنها استفاده نمی شود در صورتی که در احادیث زیادی فواید و آثار خوب این تخمه ها ذکر شده است.

بسیاری از چیزها در منازل وجود دارند که به چشم زباله به آنها نگاه می شود در صورتی که زباله نیستند و ارزش وقیمت دارند که بعدها باید برای همین به ظاهر زباله ها دوباره هزینه شود .

حضرت می فرمایند که ته مانده آبی که در لیوانمان بعداز نوشیدن باقی می ماند و آن را دور می ریزیم هم شامل اسراف می شود .

به دلیل فرهنگ غلط ما ایرانی ها در خوردن همیشه اسراف زیادی صورت می گیرد و گاهی اوقات این کار یک شخصیت کاذب و به قول بعضی ها "کلاس" محسوب می شود ،که به عنوان مثال باید از ظرف غذای ما چیزی بماند و نباید تا آخر غذا خورده شود.

استحباب دارد که انسان غذا را خوب بخورد، و تا آخر میل کند، نه اینکه اسراف کند.

سیستم پذیرایی باید به گونه ای باشد که غذا بر سر سفره اضافه نیاید که اسراف شود، خداوند غضب می کند بر اسراف کننده و آثار دنیوی و اخروی بدی را به همراه خواهد داشت.

ما باید آداب مصرفمان و غذا خوردنمان را بر اساس آنچه که عقل و شرع می پسندد ، تنظیم کنیم عرف زدگی و مصرف گرایی مقلدانه، برای ما هزینه ها و گرفتاری های زیادی را در بر خواهد داشت .

انسان باید توجه داشته باشد که عقل و شرع چه چیزی را می پسندد و رضایت خداوند در چه است نه اینکه به نظرات دیگران توجه داشته باشد.

به عنوان مثال ما ایرانی ها آداب غذا خوردن بدی را از بیرونی ها یاد گرفتیم که تصور می کنیم کار خوبی است مانند بریدن نان، بریدن میوه و....

در حدیث است که حضرت می فرمایند:

برای خوردن خربزه آن را تکه تکه نکنید بلکه به دندان بگیرید و بخورید که لذت بخش تر است .

که ما متأسفانه این کارها را دور از ادب و کلاس می دانیم.

      "ما موظف به اصلاح ریشه های اسراف وجودمان هستیم"

هر کدام از ما موظفیم؛ خلاق خوردن ( سفره ) و پوشیدنمان را به نحوی که خداوند و ائمه معصومین می پسندند، تنظیم کنیم... این از بهترین کارهاست و از بسیاری از مضرات دنیوی و اخروی جلوگیری می کند.

انسان باید به این باور برسد که آن چیزی که خداوند تبارک و تعالی می گوید حق است؛

 ولی متاسفانه بسیاری از ما خداوند و معصومین را باور نداریم و نظرات دیگران برای ما اهمیت بیشتری دارد، لذا  به تقلید کور کورانه از دیگران می پردازیم که این مسأله به نوبه خود، نقش بسیاری در ایجاد اسراف و زیاده روی در زندگی بشر دارد.

امام صادق (علیه السلام) می فرمایند؛

کمترین حد اسراف این است که تو اضافه طعامت را دور بریزی ، و لباس مهمانی خودت را بد استفاده کنی ( یعنی هر لباس جایگاه خود را دارد ) و هسته میوه ها را دور بیندازی.

دلائل و انگیزه های اسراف؛

اسراف هم دارای دلائل و انگیزه های روانی و درونی است و هم عوامل و انگیزه های خارجی و بیرونی.

که این عوامل در زندگی بشر بسیار تأثیر گذار است که انسان تحت تأثیر این عوامل به سمت اسراف کشیده می شود.

یکی از دلائل مهم اسراف در زندگی انسان "رقابت" است که در اصطلاح عامیانه به آن "چشم و هم چشمی" گفته می شود .

رقابت و چشم و هم چشمی از آنجا ناشی میشود که متأسفانه انسان قیمت حقیقی خود را  نمی شناسد و نمی داند که قیمت و شرافت یک انسان در چیست!! او به دلیل عدم  شناخت کافی، به رقابت در امور مختلف با دیگران می پردازد به عنوان مثال در خرید منزل، اتومبیل، دکوراسیون منزل و ....

که متأسفانه این صفت در همه انسانها به نوعی وجود دارد مگر کسانی که به قیمت واقعی خود پی برده باشند و تصور نکنند که با اشیایی خارج از وجود و شخصیت خود می توانند شخصیت کسب کنند.

انسان تا نداند که شخصیت ، شرافت و بزرگی اش به چه چیزهایی بستگی دارد؛ "به هیچ عنوان نمی تواند از چشم و هم چشمی و رقابت دوری کند".

 البته باید به این نکته متذکر شد که در بسیاری از اوقات رقابتهای مثبت و مفید هم وجود دارد و آن جایی است که بحث "ارزشهای انسانی" مطرح است.

در قرآن کریم به ما توصیه شده که از رقابت های منفی پرهیز کنیم، ودر جاهایی که به  ارزش حقیقی انسان می پردازد ، رقابت داشته باشیم و حتی سعی کنیم که از دیگران جلو تر رویم ....