تبادل لینک هوشمند ابن عباس در این حدیث - بر فرض صدور - در صدد بیان این مطلب نیست که مؤمنانی که باید ولایتشان را پذیرفت چه کسانی هستند بلکه تنها در صدد بیان این نکته است، هر مؤمنی باید ولایت خدا و رسول و مؤمنان را بپذیرد، لیکن این مؤمنان چه کسانی اند، هرگز در این حدیث اشاره نشده است . البته ابن عباس در احادیث متعددی که پیش از این بیان شد، با صراحت این آیه را درباره امام علی - علیه السلام - می داند که به این معنی است، آن مؤمنان که ولی دیگران هستند جز امیر مؤمنان امام علی - علیه السلام - کسی دیگر نیست .
بنابر این ، آیا موضع ابن تیمیه و پیروان او در این موارد چیزی جز تعصب خشک ویرانگر، پندارهای بی مبنا و اتهام به دانشمندان چیزی دیگر است; اگر ما بخواهیم با احادیث ماثور این گونه برخورد کنیم از دین چه می ماند؟
به قول علامه طباطبایی که می گوید:
«اگر درست باشد از این همه روایاتی که درباره شان نزول این دو آیه وارد شده، چشم پوشی شود و این همه دلیل های روایی نادیده گرفته شود، باید به طور کلی از تفسیر قرآن چشم پوشید; چه ، وقتی با این همه روایات اطمینان پیدا نکنیم چگونه می توانیم به یک یا دو روایتی که در تفسیر هر کدام از آیات وارد شده است، وثوق و اطمینان پیدا کنیم؟ . . . اگر انسان دچار عناد و مبتلا به لجاجت نباشد، روایات آن قدر هست که اطمینان آور باشد و جا برای اشکال ها و خرده گیری و تضعیف آن ها نیست .» (72)
حاصل آن که ، با جمع بندی احادیث در این باره به این نتیجه می رسیم: تصدق انگشتر از ناحیه امام علی - علیه السلام - در حال نماز واقعیت داشته و آیات 55 و 56- آیات ولایت - سوره مائده درباره این رویداد تاریخی نازل شده است . بررسی و نقد تردیدها و مناقشه ها در استدلال به این دو آیه بر امامت و زعامت امام علی - علیه السلام - ، مجالی دیگر می طلبد .
-------------------------------------------------------
1) در منابع شیعه این رویداد، افزون بر جمع کثیری از صحابه و تابعین از رسول اکرم - صلی الله علیه و آله - و ائمه طاهرین: امام علی، امام حسین، علی بن الحسین، محمد بن علی الباقر، جعفر بن محمد الصادق، علی بن موسی الرضا و ابو محمد العسکری - علیهم السلام - نقل شده است .
ر . ک: محمد باقر مجلسی ، بحار الانوار ، ج 35، ص 183- 206; سید هاشم بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن ، ج 1، ص 479- 485، محمد القمی المشهدی، کنز الدقائق، ج 4، ص 144- 154; شیخ حسین راضی، الهوامش التحقیقیة (پیوست کتاب المراجعات)، ص 383- 384; علی بن طاووس، سعد السعود، ص 192 می گوید: «در کتاب تفسیر محمد بن العباس بن علی بن مروان، دیدم نزول این آیه را درباره امام علی از نود طریق آورده است .» ; محمد بن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، وی پس از آن که می گوید: اجماع امت بر نزول این آیات درباره امام علی - علیه السلام - است، به معرفی ده ها منبع از شیعه و سنی می پردازد که به ذکر این رخداد پرداخته اند و آن گاه شعرهایی که در این باره سروده اند ، نقل می کند . ج 3، ص 5- 14 .
2) عبید الله حسکانی، شواهد التنزیل، ج 1، ص 209- 248 .
3) ر . ک: همان، ج 1، ص 226; ابو عبد الله حاکم نیشابوری، معرفة علوم الحدیث، ص 102; علی بن عساکر، علی، تاریخ مدینة دمشق (به تحقیق محمد باقر محمودی)، ج 2، ص 409، رقم 915; موفق خوارزمی، المناقب، ص 264; احمد بن مردویه، وابو الشیخ، به نقل از جلال الدین سیوطی، در المنثور، ج 3، ص 106 واسماعیل بن کثیر، اسماعیل، البدایة والنهایة، ج 7، ص 357 .
4) ر . ک: عبید الله حسکانی، شواهد التنزیل ، ج 1، ص 232- 240 (وی با 6 طریق این رویداد را از ابن عباس نقل کرده است) ; نصر سمرقندی (م: 375 ق)، تفسیر السمرقندی، ج 1، ص 445; جلال الدین سیوطی، در المنثور، ج 3، ص 105- 104 وی به نقل از خطیب بغدادی (از کتاب المتفق والمختلف) و عبد الرزاق (ابی بکر م: 211 ق) و ابو الشیخ (الهنائی الهمدانی، گفته شده نام او حیوان بن خالد است . وی از تابعین و مورد وثوق دانشمندان رجال است . ر . ک: یوسف مزی، تهذیب الکمال، ج 33، ص 411، رقم ترجمة 7432) و ابو محمد عبد بن حمید ، (م: 294 ق) واحمد ابن مردویه (م: 410 ق) و محمد بن جریر طبری (م: 310 ق) هر کدام با سندهای خود، این حادثه را نقل کرده است . هم چنین: اسماعیل ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج 2، ص 71; موفق خوارزمی، المناقب، ص 264; احمد واحدی، اسباب نزول القرآن، ص 202; جلال الدین سیوطی، لباب النقول فی اسباب النزول، ص 148; فخر الدین رازی، مفاتیح الغیب (تفسیر الکبیر)، ج 12، ص 26 (با تعبیر روی عن ابن عباس، از ابن عباس روایت شده) . . . ; احمد بلاذری، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقر محمودی، ج 1، ص 59 ، حدیث 155 .
5) ر . ک: سلیمان طبرانی، (م: 360 ق)، المعجم الکبیر، ج 1، ص 320- 321، حدیث 955 و نیز به نقل از او: ابی بکر الهیثمی، مجمع الزوائد، ج 9، ص 134; شواهد التنزیل، ج 1، ص 241; در المنثور، ج 3، ص 106، از ابن مردویه، و ابو نعیم (احمد بن عبد الله، م: 430 ق).
6) ر . ک: سلیمان طبرانی، المعجم الاوسط: ج 7، ص 130، حدیث 6228; محمد جوینی، فرائد السمطین (به تحقیق محمد باقر محمودی)، ج 1، ص 194 ، حدیث 153; شواهد التنزیل، ج 1، ص 223; در المنثور: ج 3، ص 105 از ابن مردویه .
7) ر . ک: شواهد التنزیل، ج 1، ص 230; احمد ثعلبی، احمد، الکشف و البیان فی تفسیر القرآن، مخطوط، ج 1، ورق 74/ا; فرائد السمطین، ج 1، ص 191 حدیث 151; یوسف سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ص 41 (به نقل از ثعلبی) ; التفسیر الکبیر: ج 12، ص 26، (با تعبیر روی عن ابی ذر، از ابو ذر روایت شده است) . . .
8) ر . ک: شواهد التنزیل، ج 1، ص 225 .
9) ر . ک: شواهد التنزیل، ج 1، ص 225 ; اسباب نزول القرآن، ص 201; جلال الدین سیوطی، لباب النقول، ص 202 .
10) شواهد التنزیل، ج 1، ص 228 .
11) احمد محب الدین طبری، الریاض النضرة، ج 3، ص 179 .
12) عبد الرحمن بن ابی حاتم (م 327 ق)، تفسیر القرآن العظیم مسندا عن رسول الله و الصحابة و التابعین، ج 4، ص 1162 حدیث 6551; تاریخ مدینة دمشق، ج 2، ص 409، رقم 916; در المنثور: ج 3، ص 106، لباب النقول: ص 148; انساب الاشراف، ج 2، ص 150، حدیث 151 .
13) ج 6، ص 186; ابن ابی حاتم، عبد الرحمن، همان: ج 4، ص 1162، حدیث 6549 و به نقل از وی: ابن کثیر، اسماعیل، همان: ج 2، ص 71 .
14) نک: طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تاویل آی القرآن: ج 6، ص 186; بغوی، حسین، معالم التنزیل: ج 2، ص 47 (با تعبیر قال ابن عباس و سدی قوله تعالی انما ولیکم . . . اراد به علی بن ابی طالب، ابن عباس و سدی گفته اند که مراد از آیه انما ولیکم، علی بن ابی طالب است).
15) ر . ک: طبری، محمد بن جریر، همان، ج 6، ص 186; جصاص، ابی بکر (م 370 ق)، احکام القران: ج 2، ص 625، وی می گوید: «از مجاهد، سدی، ابی جعفر و عتبة بن ابی حکیم، «روایت شده آیه «انما ولیکم الله . . .» درباره علی بن ابی طالب در حین تصدق انگشتر به نیازمند نازل شده است » .
16) ر . ک: طبری، محمد بن جریر، همان: ج 6، ص 186; سیوطی، جلال الدین، در المنثور: ج 3، ص 106 وی از عبد بن حمید و ابن المنذر (علی بن المنذر م 256) نقل کرده است; بغوی، حسین، همان: ج 22، ص 47; واحدی، علی، الوسیط فی تفسیر القرآن المجید: ج 2، ص 201 .
17) ر . ک: عیاشی، محمد بن سعود، همان، ج 2، ص 57، حدیث 1298 و ص 58، حدیث 1302; کلینی، محمد، کافی، کتاب الحجة، باب «ما نص الله عز وجل ورسوله علی الائمة علیهم السلام واحدا واحدا» ، ج 1، ص 288، حدیث 3; بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن: ج 1، ص 479 و 480، حدیث 2 و 3 و 4; مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار: ج 35، ص 106 .
18) اسکافی، محمد، المعیار والموازنة: ص 228 .
19) نیشابوری، حسن، همان: ج 6، ص 169 .
20) ایجی، عبد الرحمن، المواقف فی علم الکلام: ص 405 وی می نویسد: «اجمع ائمة التفسیر ان المراد علی [ علیه السلام] وللاجماع علی ان غیره غیر مراد .»
21) آلوسی، محمود، همان: ج 4، ص 245 .
22) همان، و نیر ر . ک: جوینی، محمد، همان: ج 1، ص 190 .
23) سیوطی، جلال الدین، لباب النقول: ص 148 .
24) ابن حجر عسقلانی، احمد، الکافی الشافی فی تخریج احادیث الکشاف (ذیل تفسیر کشاف زمخشری): ج 1، ص 649 .
25) ابن کثیر، اسماعیل، تفسیر القرآن العظیم: ج 2، ص 69 . «ابن مردویه از دانشمندان نامور اهل سنت در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم (م: 410 ق) است، «شمس الدین ذهبی » درباره وی نوشته است: «الحافظ المجود العلامة المحدث اصبهان . . . و کان فرسان الحدیث فهما، یقظا، متقنا . . . .» سیر اعلام النبلاء: ج 17، ص 308، رقم ترجمه 188، «عبد الرزاق بن همام » نیز از دانشمندان بزرگ قرن دوم و سوم (م: 211 ق) به شمار می آید . «شمس الدین ذهبی » درباره وی می گوید: «الحافظ الکبیر عالم الیمن . . . الثقة الشیعی » ، سیر اعلام النبلاء: ج 9، ص 563، رقم ترجمه 220 .
26) ابن کثیر، اسماعیل، همان: ج 2، ص 69 .
27) ابن کثیر، اسماعیل، همان: ج 2، ص 69 و نیز ر . ک: طبری، ابن جریر، همان: ج 6، ص 178- 179 .
28) ابن کثیر، اسماعیل، همان: ج 2، ص 69; طبری، محمد بن جریر، همان: ج 6، ص 178 .
29) همان: ج 2، ص 169; طبری، محمد بن جریر، ج 6، ص 178 و ص 186 .
30) طبری، محمد بن جریر، همان: ج 6، ص 178 .
31) همان: ج 6، ص 178- 177 .
32) همان، ج 6، ص 186 .
33) ر . ک: واحدی، احمد، همان: ص 200- 201; لباب النقول فی اسباب النزول، ص 147 .
34) ابن تیمیه نیز در این باره بدون هیچ تاملی در منابع و مدارک چنین نوشته است: «. . . تمام مفسران در همه اعصار آیات 55 و 56 سوره مائده را درباره عبادة بن صامت می دانند . ! ! منهاج السنة، ج 4، ص 5 .
35) رازی، فخر الدین، همان: ج 12، ص 26 .
36) رازی، فخر الدین، همان: ج 12، ص 26 .
37) نک: حسکانی، عبید الله، همان: ج 1، ص 224 حدیث 232 و ص 232، حدیث 236 و 237; سیوطی، جلال الدین، همان: ج 3، ص 104 .
38) مانند، محمد حسین ذهبی، التفسیر و المفسرون، ج 2، ص 105 (پیش از این عبارت ذهبی را ملاحظه کردید) شاکر احمد، نیز می گوید: این از بافته های شیعه است که می خواهد با تاویل قرآن بازی کند و به علی - کرم الله وجهه - فضایل و مناقبی که ثابت نیست، نسبت دهد .» العمدة، ج 2، ص 50 .
39) به طور نمونه ر . ک: ناصر قفاری، اصول مذهب الشیعة، ج 2، ص 679 .
40) احمد ابن تیمیه، منهاج السنة النبویة: ج 4، ص 5 .
41) همان: ج 4، ص 5- 9 .
42) اسماعیل ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم: ج 2، ص 69 .
43) همان، ج 2، ص 69 .
44) محمد شوکانی، فتح القدیر: ج 2، ص 51 .
45) ذهبی، محمد حسین، التفسیر و المفسرون: ج 2، ص 105 .
46) محمد شاکر، احمد، عمدة التفسیر عن الحافظ ابن کثیر: ج 2، ص 50 .
47) نیشابوری، حسن، همان: ج 6، ص 169 .
48) حسکانی، عبید الله، همان: ج 1، ص 230 .
49) جوینی، محمد، همان: ج 1، ص 191، حدیث 151 .
50) رازی، فخر الدین، همان: ج 12، ص 26 .
51) احمد ابن خلکان، وفیات الاعیان، ج 1، ص 79، رقم ترجمه 31 .
52) تاج الدین سبکی، طبقات الشافعیة، ج 4، ص 58، رقم ترجمه 267 .
53) صلاح الدین صفدی، الوافی بالوفیات، ج 7، ص 306، رقم ترجمه 3299 .
54) جلال الدین سیوطی، طبقات المفسرین، ص 17 .
55) محمد بن الجزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ج 1، ص 100، رقم ترجمه: 462 .
56) مسعود بغوی، تفسیر البغوی (معالم التنزیل)، ج 2، ص 47 .
57) ابن تیمیه، التفسیر الکبیر، ج 2، ص 228 .
58) همان، ص 237 .
59) نک: طبری، محمد بن جریر، همان، ج 6، ص 186 .
60) الدر المنثور، ج 3، ص 105 .
61) ر . ک: ابن ابی حاتم، عبد الرحمن، همان، ج 4، ص 1162، حدیث 6547 و 6551 .
62) ر . ک: مزی، یوسف، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال: ج 15، ص 27، رقم ترجمه 3303 .
63) همان، ج 23، ص 197، رقم ترجمه 4732 .
64) همان، ج 29، ص 134، رقم ترجمه 6293 .
65) همان، ج 11، ص 313، رقم ترجمه 2467 .
66) در المنثور، ج 3، ص 105 .
67) ابن کثیر، اسماعیل، همان: ج 2، ص 71 .
68) ر . ک: مزی، یوسف، همان، ج 18ص 322، رقم ترجمه 3532 .
69) ر . ک: همان، ج 26، ص 138، رقم ترجمه 5478 .
70) ر . ک: رازی، فخر الدین، همان، ج 12، ص 26 ; آلوسی، محمود، همان: ج 4، ص 246 .
71) محمود ابو ریه، محمود، اضواء علی السنة المحمدیة، ص 310 .
72) محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 6، ص 8 .
-----------------------------------------------
مآخذ :
قرآن کریم
ابو بکر احمد الرازی (الجصاص)، احکام القرآن، تحقیق: صدقی محمد جمیل، مکه، المکتبة التجاریة، /بی تا .
علی بن احمد الواحدی، اسباب نزول القرآن، تحقیق: کمال زغلول، چاپ اول، دار الکتب العلمیة، 1411 ق .
ناصر بن عبد الله القفاری، اصول مذهب الشیعة الامامیة الاثنی عشریة، چاپ دوم، ریاض 1415 ق .
محمود ابوریه، اضواء علی السنة المحمدیة، قم، انتشارات انصاریان، 1416 ق .
احمد البلاذری، انساب الاشراف، تحقیق: محمد باقر المحمودی، چاپ دوم، قم، مجمع احیاء التراث، 1416 ق .
علامه مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1363 ش .
اسماعیل ابن کثیر الدمشقی، البدایة والنهایة، تحقیق: احمد ابو ملحم و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی تا .
سید هاشم البحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان، بی تا .
ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: محمد باقر المحمودی، بیروت، مؤسسة المحمودی، 1398 ق .
سبط ابن الجوزی، تذکرة الخواص، بیروت، مؤسسة اهل البیت، 1401 ق .
اسماعیل بن کثیر الدمشقی، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار المعرفة، 1402 ق .
عبد الرحمن بن محمد ابن ابی حاتم، تفسیر القرآن العظیم مسندا عن رسول الله والصحابة والتابعین، تحقیق: اسعد محمد الطیب، چاپ دوم، بیروت، المکتبة العصریة، 1419 ق .
احمد بن تیمیه، تفسیر الکبیر، تحقیق: عبد الرحمن عمیره، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1408 ق .
محمد حسین الذهبی، التفسیر والمفسرون، چاپ دوم، بی جا، 1396 ق .
ابو الحجاج یوسف المزی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، تحقیق: بشار عواد، چاپ دوم، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1402 ق .
محمد بن جریر الطبری، جامع البیان عن تاویل آی القرآن، بیروت، دار الفکر، 1408 ق .
عبد الرحمن جلال الدین السیوطی، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، بیروت، دار الفکر، 1403 ق .
احمد بن عبد الله الطبری، ریاض النظرة فی مناقب العشرة، تخریج: عبد المجید طعمه حلبی، چاپ اول، بیروت، دار المعرفة، 1418 ق .
علی بن الطاووس العلوی، سعد السعود للنفوس، تحقیق: فارس تبریزیان، چاپ اول، قم، انتشارات دلیل، 1421 ق .
محمد بن احمد الذهبی، سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب الارنؤوط، چاپ چهارم، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1406 .
عبید الله الحاکم الحسکانی، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمد باقر المحمودی، چاپ دوم، قم ، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة، 1411 ق .
تاج الدین السبکی، طبقات الشافعیة الکبری، تحقیق: عبد الفتاح محمد الحلو، بیروت، دار احیاء الکتب العربیة، بی تا .
جلال الدین السیوطی، طبقات المفسرین، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی تا .
احمد محمد شاکر، عمدة التفسیر عن الحافظ ابن کثیر، قاهره، مکتبة التراث الاسلامی، بی تا .
محمد بن الجزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، چاپ اول، مصر، مکتبة الخانجی، 1351 ق .
محمد بن علی الشوکانی، فتح القدیر الجامع بین فنی الروایة والدرایة من علم التفسیر، بیروت، دار المعرفة، بی تا .
محمد بن اسحاق الکلینی، الکافی، تصحیح: علی اکبر الغفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1388 ق .
احمد بن حجر عسقلانی، الکافی الشاف فی تخریج احادیث الکشاف (ذیل تفسیر کشاف زمخشری)، قم، نشر ادب الحوزة، بی تا .
احمد بن محمد الثعلبی، الکشف والبیان فی تفسیر القرآن، مخطوط، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی .
محمد بن محمد رضا القمی المشهدی، کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق: حسین درگاهی، چاپ اول، طهران، انتشارات اسوه، 1411 ق .
جلال الدین السیوطی، لباب النقول فی اسباب النزول، تصحیح: بدیع السید اللحام، چاپ اول، بیروت، دار الهجرة، 1410 ق .
علی بن ابی بکر الهیثمی، مجمع الزواید و منبع الفوائد، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1402 ق .
حسین بن مسعود الفراء البغوی، معالم التنزیل (تفسیر البغوی)، تحقیق: خالد عبد الرحمن العک، چاپ دوم، بیروت، دار المعرفة، 1407 ق .
سلیمان احمد الطبرانی، المعجم الوسیط، تحقیق: محمد الطحان، چاپ اول، الریاض، مکتبة المعارف، 1405 ق .
سلیمان احمد الطبرانی، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبد المجید السلفی، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث، بی تا .
ابو عبد الله الحاکم النیسابوری، تحقیق: معظم حسین، چاپ دوم، المدینة، المکتبة العلمیة، 1397 ق .
فخر الدین الرازی، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا .
الموفق بن احمد الخوارزمی، المناقب، تحقیق: مالک المحمودی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1411 ق .
ابو العباس احمد بن تیمیة، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی تا .
عبد الرحمن ایجی، المواقف فی علم الکلام، بیروت، عالم الکتب، بی تا .
محمد حسین الطباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، بی تا .
شیخ حسین الراضی، الهوامش التحقیقیة (الملحق بکتاب المراجعات)، چاپ دوم، قم، المجمع العالمی لاهل البیت، 1416 ق .
صلاح الدین الصفدی، الوافی بالوفیات، بیروت، دار النشر، بی تا .
احمد بن خلکان، وفیات الاعیان، چاپ دوم، قم، منشورات الشریف الرضی، 1364 ش .
نظرات شما عزیزان:
موضوعات مرتبط: قرآن شناسی
برچسب‌ها: بازخوانی مدارک واسناد شان نزول آیه ولایت